Ανατριχιαστικά στοιχεία του ΕΜΠ για την τσιμεντοποίηση του Λεκανοπεδίου τα τελευταία 60 χρόνια

* Ανατριχιαστικά στοιχεία του ΕΜΠ για την τσιμεντοποίηση του Λεκανοπεδίου τα τελευταία 60 χρόνια Πώς το μπετόν σκέπασε την Αττική Τα ρέματα που χάθηκαν και οι πλημμύρες που μας πνίγουν ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΜΠΙΤΣΙΚΑ «Γροθιά στο στομάχι» της δομημένης διαχρονικά αδιαφορίας μας που έχτισε κάθε σπιθαμή γης στο αττικό λεκανοπέδιο, που καταπάτησε ρέματα, δάση και αιγιαλούς, που τσιμεντάρισε τις πράσινες ανάσες για να αυξήσει τον αστικό χώρο. «Δες τι κάναμε, για να κάνουμε τι;» άλλως ειπείν. Για να πνιγόμαστε από τις πλημμύρες. Για να ψάχνουμε ελεύθερο χώρο και να βρίσκουμε μόνο ακάλυπτους πολυκατοικιών και μπαλώματα πρασίνου στα γκαζόν της πίσω πόρτας ή στις γλάστρες του μπαλκονιού. Τα συγκλονιστικά στοιχεία μιας έρευνας του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου που ολοκληρώθηκε μόλις πριν από τρεις μήνες αποτυπώνουν σε θλιβερούς αριθμούς και χαρτογραφούν σε διαγράμματα τα έργα μας. Σήμερα το «Βήμα» σας καλεί να ακολουθήσετε μαζί μας την καταστροφική πορεία της Αττικής με οδηγό μια μελέτη που σπάει κόκαλα - μακάρι να μπορούσε να σπάσει και μπετά - σχετικά με τις αλλαγές της χρήσης γης στο Λεκανοπέδιο της Αττικής αλλά και την εξέλιξη των ρεμάτων της Αττικής από το 1893 ως και σήμερα! H έρευνα με τίτλο «Διαχρονική παρακολούθηση των ρεμάτων και των χρήσεων γης του λεκανοπεδίου της Αττικής» έγινε από το Εργαστήριο Εγγειοβελτιωτικών Εργων και Διαχείρισης Υδατικών Πόρων σε συνεργασία με το Εργαστήριο Φωτογραμμετρίας της Σχολής Αγρονόμων και Τοπογράφων του ΕΜΠ, με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή κ. Γιώργο Τσακίρη και κύριο ερευνητή τον κ. Παναγιώτη Σιώρα. Από το 1940 ως το 2001 η αύξηση του πληθυσμού στο λεκανοπέδιο Αττικής ήταν 2.152.160 κάτοικοι ή σε ποσοστό 188,8% (!), κάτι που σημαίνει ότι ο πληθυσμός της Αττικής σε διάστημα 39 χρόνων περίπου τριπλασιάστηκε. Εντυπωσιακοί αριθμοί οι οποίοι γίνονται εντυπωσιακότεροι στην έρευνα του ΕΜΠ για την οικιστική μεταμόρφωση, η οποία λαμβάνει ως σημείο αναφοράς τέσσερις χρονικές περιόδους: 1893,1945, 1973, σήμερα (με βάση χάρτες και αεροφωτογραφίες). Υπό εξέτασιν χώρος το λεκανοπέδιο της Αττικής που ορίζεται βόρεια και βορειοδυτικά από τον ορεινό όγκο της Πάρνηθας, βόρεια και βορειοανατολικά από την Πεντέλη, ανατολικά από τον Υμηττό, νότια από τον Σαρωνικό Κόλπο και δυτικά από το όρος Αιγάλεω. Αφορά συνολική έκταση 515,6 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Συσχετίζοντας τη μεταβολή χρήσεων γης στις περιόδους 1945, 1973 με τη σημερινή εποχή προκύπτει η πολύ μεγάλη αύξηση του αστικού χώρου ο οποίος τετραπλασιάστηκε (αύξηση 287,80%). Ετσι, ενώ αρχικά (το 1945) μόλις το 17,7% της έκτασης της Αττικής αποτελούσε πυκνό αστικό τμήμα, το ποσοστό αυτό - με την εσωτερική μετανάστευση παλιότερα αλλά και την κατ' εξακολούθισιν πολιτική ανεξέλεγκτης δόμησης - έφτασε να είναι σήμερα 68,5% (το 1973 ήταν 39,55%). Αποτέλεσμα της αύξησης του οικοδομημένου χώρου είναι η μείωση των «κενών χώρων», όπως είναι οι καλλιέργειες και οι χέρσες εκτάσεις. Από το 1945 ως σήμερα η μείωση της γεωργικής γης είναι της τάξεως του 93,26% ενώ παράλληλα οι δασικές εκτάσεις έχουν μειωθεί συνολικά κατά 30,85%! Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την έρευνα, η γεωργική γη, οι δασικές εκτάσεις και οι εκτάσεις χαμηλής βλάστησης κάλυπταν το Λεκανοπέδιο σε ποσοστό 81,28% το 1945 ενώ το 1973 είχαν περιοριστεί σε ποσοστό 42,51% που έπεσε ακόμη περισσότερο στις μέρες μας (31%). Και περιμένουμε η περιοχή του αττικού λεκανοπεδίου να μην πλημμυρίζει; Με ελάχιστες πλέον τις δυνατότητες διήθησης του νερού στη γη, με τεράστιες αδιαπέρατες επιφάνειες, με αδυναμία συγκράτησης των υδάτων της βροχής που κάνουν πια ταχύτατες... κατεβασιές. Δραματικές είναι και οι αλλαγές που έγιναν στα ρέματα του λεκανοπεδίου Αττικής από το 1893 ως σήμερα και οδήγησαν σε μείωση του συνολικού μήκους των ανοιχτών κλάδων τους. H εξέλιξη της κατάστασής τους μεταφράζεται στην εικόνα ρεμάτων, ακόμη και μεγάλων (όπως ο Ιλισός και ο Ποδονίφτης) που καλύφθηκαν ή διευθετήθηκαν είτε εξολοκλήρου είτε σε μεγάλα τμήματα με κλειστούς αγωγούς και βέβαια πάνω τους θεμελιώθηκαν καταπατήσεις, αυθαίρετες κατασκευές, δόμηση παντός είδους, δρόμοι, κ.ά. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΕΜΠ, από τη σύγκριση μεταξύ των τεσσάρων περιόδων αναφοράς (1893,1945,1973, σήμερα) προκύπτει φανερά η σταδιακή μείωση των ανοιχτών ρεμάτων του λεκανοπεδίου Αττικής. H μείωση αυτή ξεκίνησε ήδη από την περίοδο 1893-1945 (από 1.277 χιλιόμετρα σε 858 χιλιόμετρα ή ποσοστιαία 33,64%), συνεχίστηκε κατά την περίοδο 1945-1973 (από 858 χιλιόμετρα σε 734 χιλιόμετρα ή ποσοστιαία -14,5%) και κορυφώθηκε την περίοδο 1973 ως σήμερα (από 734 χιλιόμετρα σε 434 χιλιόμετρα ή ποσοστιαία - 40,9%). H συνολική μείωση των ανοικτών κλάδων είναι της τάξεως του 66,38% (από 1.277 σε 434 χιλιόμετρα)!ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Τι απέγινε η Πικροδάφνη; Ιδού χαρακτηριστικά παραδείγματα όπου η μεταβολή του μήκους των ανοιχτών ρεμάτων από το 1893 ως σήμερα δίνει όλο το εύρος της καταστροφής: Από τα ρέματα του νοτίου τμήματος του Λεκανοπεδίου (βρίσκονται στις περιοχές Γλυφάδας, Αργυρούπολης, Ηλιούπολης, Βούλας, Βάρης, Βουλιαγμένης, Ελληνικού και Αλίμου), τα ανοιχτά είχαν κάποτε (έτος 1893) μήκος 208,26 χιλιομέτρων, το 1973 είχαν μείνει 121,3 χιλιόμετρα και σήμερα είναι ανοιχτά μόνο σε μήκος 62,1 χιλιομέτρων! Το Ρέμα Πικροδάφνης (περιοχές Βύρωνα, Ηλιούπολης, Αγ. Δημητρίου, Π. Φαλήρου) κατέληξε να έχει μήκος ανοιχτών κλάδων μόνο 19,12 χιλιόμετρα από τα 55,74 χιλιόμετρα. Τι δεν έχει σκεπαστεί στον Ιλισό (και τα παρακλάδια του) που ξεκινά από τις περιοχές των δήμων Ζωγράφου, Καισαριανής και Παπάγου, συνεχίζει στον Δήμο Αθηναίων και μέσω Καλλιθέας καταλήγει στο Μοσχάτο; Το 1893 είχε ανοιχτά κομμάτια σε μήκος 126,27 χιλιομέτρων, το 1945 σε μήκος 63,86 χιλιομέτρων, το 1973 σε μήκος 56,72 χιλιομέτρων και σήμερα σε μήκος 32,34 χιλιομέτρων. H λεκάνη του ρέματος του Ποδονίφτη και των κλάδων του περιλαμβάνει τους δήμους N. Πεντέλης, Μελισσίων, Βριλησίων, Αμαρουσίου, Χαλανδρίου, Αγ. Παρασκευής, Νέου Ηρακλείου, Νέας Φιλαδέλφειας, Γαλατσίου, Ψυχικού, της κοινότητας Παλαιάς Πεντέλης και της Νέας Χαλκηδόνας στο ύψος της οποίας το ρέμα συμβάλλει στον Κηφισό. Μήκος ανοιχτών κλάδων του σε διαχρονική... κατιούσα: 207,57 χιλιόμετρα (έτος 1893), 102,81 χλμ. (έτος 1945), 84,92 (έτος 1973), 44,50 χιλιόμετρα σήμερα. Το ρέμα Εσχατιάς (βρίσκεται σε τμήματα των Δήμων Αχαρνών και Ανω Λιοσίων καθώς και μικρά τμήματα των Δήμων Ζεφυρίου και Καματερού) είχε πάλαι ποτέ ακάλυπτο μήκος 63,99 χιλιόμετρα και σήμερα έχει αντιστοίχως μόνο 28,83 χιλιόμετρα χωρίς να έχουν σκεπασθεί. H βορειοδυτική περιοχή Λεκανοπεδίου (βρίσκεται στην περιοχή των Ανω Λιοσίων) έχει ανοιχτά ρέματα σε μήκος 29,86 χιλιομέτρων (από 70,73 χιλιόμετρα που ήταν ακάλυπτα). ΚΗΦΙΣΟΣ Τα «μαύρα» στοιχεία «Μαύρα» τα στοιχεία για το κεντρικό τμήμα του Κηφισού και του δυτικού τμήματος του Λεκανοπεδίου (περιλαμβάνει τμήμα του Δήμου Αθηναίων και όλους τους δυτικούς δήμους, δηλαδή Πετρούπολη, Καματερό, Νέα Λιόσια, Αγ. Ανάργυροι, Χαϊδάρι, Περιστέρι, Αγ. Βαρβάρα, Αιγάλεω, Κορυδαλλός Νίκαια, Αγ. Ιωάννης Ρέντης, Μοσχάτο και τμήμα του Δήμου Πειραιά). Ηταν κάποτε 234,18 χιλιόμετρα το μήκος των ανοιχτών ρεμάτων σε αυτή τη λεκάνη του Κηφισού και έχουν μείνει μόνο 43,34 ακάλυπτα. Στο βορειοανατολικό τμήμα του Κηφισού (περιλαμβάνει τις περιοχές Κηφισιάς, Μεταμόρφωσης, Νέας Ερυθραίας, Κρυονερίου, Εκάλης, Διονύσου, Δροσιάς, Ανοιξης και Αγ. Στεφάνου) έχει μείνει ανοιχτό συνολικό μήκος 105,28 χιλιομέτρων (το 1893 ήταν 186 χιλιόμετρα, το 1945 ήταν 163,94 χιλιόμετρα και το 1973 139,17 χιλιόμετρα). Το μήκος των ανοιχτών κλάδων του βορείου τμήματος του Κηφισού (αφορά το μεγαλύτερο μέρος του Δήμου Αχαρνών καθώς και την κοινότητα Θρακομακεδόνων) είναι σήμερα 68,06 χιλιόμετρα από τα 122,18 χιλιόμετρα που ήταν το 1893 (97 χιλιόμετρα το 1945 και 90 χιλιόμετρα το 1973). Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι η αύξηση των αδιαπέρατων από το νερό εκτάσεων αλλά και η διευθέτηση κλάδων ρεμάτων με χρήση κλειστών αγωγών δίνει τα εξής δυσμενή στοιχεία για τη χρονική περίοδο από το 1945 ως σήμερα: μειώθηκε κατά 30% κατά μέσο όρο ο χρόνος που μεταφέρεται η πλημμύρα ενώ η πλημμυρική παροχή κατά την ίδια περίοδο παρουσιάζει μια μέση αύξηση κατά 120%, δηλαδή υπερδιπλασιάζεται. Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» ο κ. Γ. Τσακίρης, επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας, η διαχρονική παρακολούθηση της εξέλιξης των χρήσεων γης και της κατάστασης των υδατορευμάτων στο Λεκανοπέδιο «αποκαλύπτει τάσεις οι οποίες, δυστυχώς, φαίνεται ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν». Αυτό σημαίνει ότι το πλημμυρικό πρόβλημα του Λεκανοπεδίου, όπως εξηγεί ο καθηγητής, «θα γίνεται όλο και εντονότερο, με αποτέλεσμα οι οριστικές λύσεις για τον Κηφισό (κλειστή διατομή ), σε μερικά χρόνια να μην μπορούν να αντέξουν τους ακόμη μεγαλύτερους όγκους απορροής του Λεκανοπεδίου». ΤΟ ΒΗΜΑ , 26-10-2003 Κωδικός άρθρου: B1400A281