Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2007

Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ

Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ


Τα προβλήματα της υποβαθμίσεως του περιβάλλοντος άρχισαν να εμφανίζονται στο Λεκανοπέδιο της Αττικής την δεκαετία του 1960 και να γίνονται αντιληπτά από το κοινό κατά την δεκαετία του 1970.
Η χωρίς συντονισμό αναπτυξιακή προσπάθεια , με το άγχος της βραχυχρόνιας απόδοσης αποδείχτηκε αρνητική στις ημέρες μας με τις επιπτώσεις που δημιούργησε (νέφος στην Αθήνα, συσσώρευση αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων, αλλοίωση των εδαφών κ.λ.π.).Η απουσία μακροχρόνιας στρατηγικής , αντικειμενικής γνώσης πάνω στο μέγεθος και στην αντοχή των φυσικών πόρων του τόπου μας αλλά και στον ποιοτικό τους χαρακτήρα, είναι η βασική αιτία του κακού.
Στο παρόν άρθρο τονίζεται ο κυρίαρχος ρόλος της ρύπανσης του περιβάλλοντος στην υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου και κατόπιν εξετάζονται οι παράμετροι βελτίωσης της πολεοδομικής συνάθροισης και προτείνονται στρατηγικές σε κρίσιμους τομείς, όπως είναι οι συγκοινωνίες ,η βιομηχανική και εμπορική ανάπτυξη και γενικά σε κάθε δραστηριότητα, η οποία λαμβάνει χώρα στο πολεοδομικό συγκρότημα της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας.



Παναγιώτης Α. Σίσκος, Ανδρέας Θ. Σουλιώτης
Ομάδα Περιβαλλοντικής Ανάλυσης –Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας
Τμήμα Χημείας, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πανεπιστημιόπολις ,15771 Ζωγράφος, Αθήνα
Email: siskos@chen.uoa.gr
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ (1)

Τα προβλήματα της υποβαθμίσεως του περιβάλλοντος άρχισαν να εμφανίζονται στο Λεκανοπέδιο της Αττικής την δεκαετία του 1960 και να γίνονται αντιληπτά από το κοινό κατά την δεκαετία του 1970. Αρκετά χρόνια πριν μάταια είχαν επισημανθεί , από ειδικούς επιστήμονες, οι δυσμενείς επιπτώσεις της αστικής και βιομηχανικής αναπτύξεως, χωρίς σχεδιασμό και δίχως παράλληλα να λαμβάνονται μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος ,με αποτέλεσμα να υπάρξει προοδευτική υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Αθήνας. Παραδείγματα αλλοίωσης του φυσικού περιβάλλοντος αποτέλεσε η καταστροφή του όρμου του Φαλήρου από τα αστικά λύματα του Λεκανοπεδίου Αττικής και του κόλπου της Ελευσίνας από την βιομηχανική δραστηριότητα της περιοχής. Εκείνη την εποχή όμως η οικονομική ανάπτυξη είχε μόνο ένα στόχο. Την αύξηση του εισοδήματος των κατοίκων της περιοχής και της χώρας.
Η χωρίς συντονισμό αναπτυξιακή προσπάθεια , με το άγχος της βραχυχρόνιας απόδοσης αποδείχτηκε αρνητική στις ημέρες μας με τις επιπτώσεις που δημιούργησε (νέφος στην Αθήνα, συσσώρευση αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων, αλλοίωση των εδαφών κ.λ.π.).Η απουσία μακροχρόνιας στρατηγικής , αντικειμενικής γνώσης πάνω στο μέγεθος και στην αντοχή των φυσικών πόρων του τόπου μας αλλά και στον ποιοτικό τους χαρακτήρα, είναι η βασική αιτία του κακού.
Η 10ετία του 1980 έδειξε πόσο τραγικές συνέπειες είχαν για τον τόπο μας ελλείψεις, όπως αυτές σε κτηματολόγιο, εθνικό χωροταξικό σχεδιασμό , εδαφολογικούς χάρτες πολιτικής γης , οικολογική χαρτογράφηση κ.λ.π.. Δάση καταπατήθηκαν και κάηκαν, αυθαίρετα χτίστηκαν και νομιμοποιήθηκαν, και μεγάλα έργα προγραμματίστηκαν χωρίς σαφή γνώση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Μετά τα δάση και τη γη σειρά έχουν τώρα και τα νερά .Έλλειψη νερού , καταστροφή υδροφόρων οριζόντων, ρύπανση της θάλασσας, σπατάλη υδάτινου δυναμικού αποτελούν μέρος των διαπιστώσεων της 10ετίας του 1990 για νέα δεινά. Συνεπώς ο 21ο αιώνας μας βρίσκει ακόμα ανέντιμούς να αντιμετωπίσουμε τα σύγχρονα προβλήματα και τις σύγχρονες απαιτήσεις της βιομηχανικής ανάπτυξης.
Στο παρόν άρθρο τονίζεται ο κυρίαρχος ρόλος της ρύπανσης του περιβάλλοντος στην υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής του ανθρώπου και κατόπιν εξετάζονται οι παράμετροι βελτίωσης της πολεοδομικής συνάθροισης και προτείνονται στρατηγικές σε κρίσιμους τομείς, όπως είναι οι συγκοινωνίες ,η βιομηχανική και εμπορική ανάπτυξη και γενικά σε κάθε δραστηριότητα, η οποία λαμβάνει χώρα στο πολεοδομικό συγκρότημα της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας.

2. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
2.1 Πηγές ρυπάνσεως (2)
Ο επιστημονικός ορισμός του περιβάλλοντος είναι: Ο περιβάλλον τον άνθρωπο χερσαίος, θαλάσσιος και εναέριος χώρος μαζί με την χλωρίδα, την πανίδα, τους φυσικούς πόρους και τα στοιχεία πολιτισμού που διαμορφώθηκαν από τις δραστηριότητες του ανθρώπου.
Οι βλαπτικές για το περιβάλλον ενέργειες εκφράζονται με όρους όπως: καταστροφή, ρύπανση, μόλυνση , βλάβη , υποβάθμιση κ.α. Ο ελληνικός νόμος για την προστασία του περιβάλλοντος Ν 1650/1986, περιέχει τρεις ρητούς ορισμούς εννοιών που συνθέτουν τη γενικότερη έννοια της προσβολής του περιβάλλοντος:
• Ρύπανση του περιβάλλοντος : η παρουσία στο περιβάλλον ρύπων , δηλαδή κάθε είδους ουσιών , θορύβου , ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας , σε ποσότητα , συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία , στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοσυστήματα ή υλικές ζημίες και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του. Η ρύπανση από της χημικές ουσίες ορίζεται ως χημική ρύπανση , η οποία είναι η κυριότερη μορφή ρύπανσης του περιβάλλοντος.
• Μόλυνση του περιβάλλοντος : η μορφή ρύπανσης που χαρακτηρίζεται από την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στο περιβάλλον ή δεικτών που υποδηλώνουν την πιθανότητα παρουσίας τέτοιων μικροοργανισμών.
• Υποβάθμιση του περιβάλλοντος : η πρόκληση από ανθρώπινες δραστηριότητες ρύπανσης ή οποιασδήποτε άλλης μεταβολής στο περιβάλλον , η οποία είναι πιθανόν να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία, στην ποιότητα ζωής και στην υγεία των κατοίκων , στην ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και στις αισθητικές αξίες.
Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότερες κατηγορίες ανθρώπινων δραστηριοτήτων που προκαλούν χημικής ρύπανσης του περιβάλλοντος στο Λεκανοπέδιο της Αττικής.
1. Βιομηχανίες. Συμμετέχουν σε μεγάλο ποσοστό στη ρύπανση του περιβάλλοντος. Τα βιομηχανικά απόβλητα (αέρια , στερεά και υγρά) δημιουργούν σε πολλές περιπτώσεις σοβαρά προβλήματα στην υγεία των ανθρώπων , καθώς και καταστροφές σε μικρά ή μεγάλα οικοσυστήματα.
2. Αστικές δραστηριότητες. Τα αστικά λύματα και τα στερεά απορρίμματα δημιουργούν σοβαρά προβλήματα ρύπανσης στο περιβάλλον.
3. Οικιστικές δραστηριότητες – Κεντρική θέρμανση. Οι πηγές αυτές προκαλούν κυρίως ρύπανση της ατμόσφαιρας και επειδή είναι συγκεντρωμένες σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, έχουν άμεση επίπτωση στην υγεία των κατοίκων.
4. Συγκοινωνίες. Στους δρόμους της πρωτεύουσας, τα μεταφορικά μέσα (ιδιωτικά και δημόσια) αντιμετωπίζουν σημαντικές καθυστερήσεις στην κίνηση με αποτέλεσμα να κινούνται με μικρές ταχύτητες. Οι μετακινήσεις των κατοίκων του Λεκανοπεδίου κυρίως πραγματοποιούνται με μηχανοκίνητα ιδιωτικά μέσα και ιδίως με ιδιωτικά αυτοκίνητα (44%)(ΟΑΣΑ,2000).Ως αποτέλεσμα, παρατηρούνται συχνά υψηλές συγκεντρώσεις πρωτογενών ρύπων όπως CO και φωτοχημικών όπως ΝΟΧ και Ο3.
5. Γεωργικές δραστηριότητες. Λιπάσματα, βελτιωτικά εδάφους, παρασιτοκτόνα εντομοκτόνα κ.α., προκαλούν έντονα προβλήματα ρύπανσης κυρίως στους υδάτινους αποδέκτες.
6. Τυχαία περιστατικά. Ατυχήματα που συμβαίνουν σε χημικές βιομηχανίες , δεξαμενόπλοια κ.α., δημιουργούν περιβαλλοντικά προβλήματα με συχνά απρόβλεπτες συνέπειες .


2.2 Ατμοσφαιρική ρύπανση
Η ατμοσφαιρική ρύπανση θεωρείται από τις σημαντικότερες αιτίες που προκαλούν βλάβες στην υγεία και γενικά υποβάθμιση συνολικά του επιπέδου ζωής για όλους. Τα φαινόμενα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης όπως η φωτοχημική ομίχλη, η καταστροφή του στρώματος του όζοντος, η όξινη βροχή, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, έχουν καταστήσει άμεση την ανάγκη αντιμετώπισης του προβλήματος της προστασίας του περιβάλλοντος. Μια από τις κυριότερες αιτίες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι η χρήση καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας και για της μεταφορές, καθώς κατά τη διεργασία της καύσης σχηματίζονται ενώσεις οι οποίες εκλυόμενες στο περιβάλλον συντελούν στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Συνεπώς οι ενεργειακές επιλογές είναι πρωταρχικής σημασίας για την περιβαλλοντική κατάσταση, αφού η αυξανόμενη χρήση ενέργειας, που όπως προβλέπεται θα συνεχιστεί, είναι ο κύριος παράγοντας της επιδείνωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.(3)

2.2.1 Το πρόβλημα του «νέφους» των Αθηνών
Κυρίαρχο περιβαλλοντικό πρόβλημα αποτελεί τα τελευταία χρόνια η ποιότητα του αέρα της πόλεως των Αθηνών. Το πρόβλημα αυτό γνωρίζει μεγάλη δημοσιότητα και επικαιρότητα όταν επικρατούν επεισόδια ατμοσφαιρικής ρυπάνσεως κατά τα οποία οι ευαίσθητοι πληθυσμοί (γέροντες κα ασθενείς με καρδιοαναπνευστικά προβλήματα) εισάγονται επειγόντως στα νοσοκομεία.
Οι αιτίες του προβλήματος και οι πηγές ρυπάνσεως (ή ρυπαντές) είναι γνωστές σε όλους μας. Οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις, οι βιοτεχνικές μονάδες, οι εγκαταστάσεις κεντρικής θερμάνσεως και τα συγκοινωνιακά μέσα, (ιδιωτικά αυτοκίνητα, λεωφορεία, δίκυκλα, φορτηγά, κ.α.).
Οι κυριότεροι ή πρωταρχικής σημασίας ρύποι, που εκπέμπονται από τις διάφορες πηγές και προκαλούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα της ατμoσφαιρικής ρυπάνσεως είναι: Το μονοξείδιο του άνθρακα, οι άκαυστοι υδρογονάνθρακες, το μονοξείδιο του αζώτου, το διοξείδιο του θείου, οι ενώσεις μολύβδου, ο καπνός και γενικότερα τα αιωρούμενα στερεά σωματίδια (ανόργανες ενώσεις βαρέων μετάλλων και διάφοροι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες). Από τους παραπάνω ρύπους, οι οποίοι καλούνται και πρωτογενείς, παράγονται στην ατμόσφαιρα με τη συμμετοχή της ηλιακής ενέργειας οι δευτερoγενείς ρύποι: Το διοξείδιο του αζώτου, το όζον (και διάφορες άλλες οξειδωτικές ουσίες, ΡΑΝ, ΡΒΝ), οι αλδεύδες καθώς και ποικιλία άλλων οργανικών ουσιών.
Οι υπάρχουσες μελέτες παρέχουν πληροφορίες για την συμμετοχή της κάθε πηγής στο εκπεμπόμενο ρυπαντικό φορτίο στην ατμόσφαιρα των Αθηνών. Η εκατοστιαία συμμετοχή της κάθε πηγής εξαρτάται από το είδος του εκπεμπόμενου ρύπου. Έτσι για το Λεκανοπέδιο της Αττικής, έχει υπολογιστεί ότι το μονοξείδιο του άνθρακα προέρχεται εξ ολοκλήρου από τα αυτοκίνητα, τα οξείδια του αζώτου κατά 67% από τα αυτοκίνητα, 28% από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις(συμπεριλαμβάνονται και οι ενεργειακές μονάδες) και 5% από την κεντρική θέρμανση, οι υδρογονάνθρακες 68% από τα αυτοκίνητα και 32% από τη βιομηχανία, ο καπνός 64% από τα αυτοκίνητα, 19% από τη βιομηχανία και 17% από τη κεντρική θέρμανση και τέλος η παρουσία των στερεών αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα οφείλεται κυρίως από τη χρήση πετρελαίου ως καυσίμου.
Οι δυσμενείς επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρυπάνσεως είναι οι γνωστές άμεσες επιπτώσεις στην υγεία των ευπαθών πληθυσμών (εισαγωγή στα νοσοκομεία, δυσφορία κ.α.), όταν συμβαίνουν παρατεταμένα επεισόδια ατμoσφαιρικής ρύπανσης καθώς και πιθανολογούμενες χρόνιες βλάβες στην υγεία του γενικού πληθυσμού. Είναι επίσης γνωστό ότι η ατμoσφαιρική ρύπανση προκάλέσε σημαντική βλάβη και στα μάρμαρα των αρχαίων μνημείων (γυψοποίηση και νιτροποίηση των μαρμάρων).
Αλλά πέραν των γνωστών και πιθανολογούμενων δυσμενών επιδράσεων, το ρυπαντικό φορτίο της ατμόσφαιρας (αέριοι ρύποι, στερεά και υγρά αερολύματα) μεταφέρεται αργά ή γρήγορα στο έδαφος ή και στο υπέδαφος και στα νερά, στα ποτάμια, στις θάλασσες και εν συνεχεία στην τροφική αλυσίδα του ανθρώπου με την συμμετοχή των φυτών και των ζώων.
Γνωστή επίσης μπορεί να θεωρηθεί και η φύση του «νέφους» των Αθηνών. Διεθνώς είναι γνωστά δύο είδη νεφών ατμοσφαιρικής ρυπάνσεως που παρατηρήθηκαν σε μεγάλα αστικοβιομηχανικά κέντρα. Το νέφος τύπου Λονδίνου ή ατμοσφαιρική καπνομίχλη (SMOG = SMoge + FOG), το οποίο λαμβάνει χώρα όταν συνυπάρχουν ο καπνός (smoge), η ομίχλη (fog) και το διοξείδιο του θείου (αναγωγική ατμόσφαιρα) με δυσμενείς μετεωρολογικές συνθήκες. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη 10ετία του 1970 τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ήταν πολύ υψηλά που οποιαδήποτε επιβάρυνση θα κατέληγε σε επεισόδιο τύπου Λονδίνου. Στη δεκαετία του 1950 στο Λονδίνο μέσα σε μια εβδομάδα πέθαναν 4000 άνθρωποι. Το νέφος τύπου Los Angeles ή φωτοχημική ρύπανση σχηματίζεται, όταν σε μέρες με μεγάλη ηλιοφάνεια εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες υδρογονανθράκων και μονοξειδίου του αζώτου και επικρατούν άπνοια και θερμοκρασιακή αναστροφή.
Οι υπάρχουσες μελέτες μας πληροφορούν ότι τον χειμώνα με λίγο ήλιο επικρατεί το νέφος της καπνομίχλης και το καλοκαίρι με μεγάλη ηλιοφάνεια επικρατεί το νέφος της φωτοχημικής ρυπάνσεως. Η συνύπαρξη των δύο τύπων νεφών παρατηρείται καθόλη τη διάρκεια του έτους. Η σχέση εντάσεως των δύο νεφών εξαρτάται από τις μετεωρολογικές συνθήκες καθώς και από την ένταση των αστικοβιομηχανικών δραστηριοτήτων. Το κλίμα και η γεωγραφική θέση της Αθήνας συμβάλλουν σε ακόμη μεγαλύτερη επιβάρυνση της πρωτεύουσας.
Είναι άξιο επισημάνσεως το πρόβλημα του δευτερογενούς ρύπου του όζοντος, το οποίο σχηματίζεται σε μεγάλες συγκεντρώσεις κατά τα επεισόδια της φωτοχημικής ρυπάνσεως. Η φωτοχημική ρύπανση χαρακτηρίζεται από μερικούς ερευνητές και ως ρύπανση της ευημερίας, διότι σχηματίζεται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στα προάστια , κυρίως στα βόρεια. όπου εκεί δεν υπάρχει σημαντική πρωτογενής ρύπανση. Πράγματι το όζον σχηματίζεται με υστέρηση μερικών ωρών στα προάστια, διότι εκεί δεν υπάρχόυν μεγάλες συγκεντρώσεις μονοξειδίου του αζώτου που προέρχεται από τα αυτοκίνητα. και το παραγόμενο ατομικό οξυγόνο από τις φωτοχημικές αντιδράσεις αντιδρά με τα μοριακό οξυγόνο προς όζον.(4)
Με βάση τα στοιχεία που προέκυψαν από δυο ερευνητικά προγράμματα (ΑΡΗΕΑ-ΑΡΗΕΑ2), τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά το έτος 2001,προκύπτει ότι η Αθήνα έχει από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις καπνού και διοξειδίου του αζώτου ανάμεσα στις 29 ευρωπαϊκές πόλεις που συμμετείχαν στην έρευνα.
Επιπρόσθετα, στην Αθήνα εξαιτίας συγκεκριμένων συνθηκών που κυρίως επικρατούν (υψηλές τιμές διοξειδίου του αζώτου, μεγάλες θερμοκρασίες, γεωγραφική θέση), η παρουσία των αιωρούμενων σωματιδίων είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, αφού σωματίδια με διάμετρο 10<μm>, εισπνεύσιμο κλάσμα, είναι ιδιαίτερα τοξικά και μπορούν να γίνουν θανατηφόρα αφού έχουν καταταχθεί στην κατηγορία των πιθανών καρκινογονών εξαιτίας των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθρακών (ΠΑΥ) που είναι προσροφημένοι στην επιφάνεια τους. Στη χώρα μας μετρήσεις σωματιδίων κάτω από 2,5<μm>, τα οποία αποτελούν το αναπνεύσιμο κλάσμα και είναι το σημαντικότερο από πλευράς επιπτώσεων στην υγεία, δεν πραγματοποιούντα συστηματικά(5) .

2.2.2 Ανεπαρκής φυσικός αερισμός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας (6)
Η τοπογραφία και η μετεωρολογία στο λεκανοπέδιο της Ατ¬τικής είναι δυσμενής για τη διακίνηση και διάχυση των εκπε¬μπόμενων ρύπων. Έτσι η περιοχή περιορίζεται από όλες τις διευθύνσεις, εκτός της νότιας, από βουνά με υψόμετρα που κυ¬μαίνονται από 500 - 2.000 m, πράγμα που ευνοεί τον εγκλωβισμό των ρύπων. Επιπρόσθετα τα τεράστια οικοδομήματα αποκλείουν τους φυσικούς αεραγωγούς της πόλης , δημιουργώντας της λεγόμενες «οδικές χαράδρες» (canyons).
Επίσης η μετεωρολογία της Αττικής χαρακτηρίζεται από σημαντικό ποσοστό εμφάνισης άπνοιας (ε¬λάχιστη 4,21 στον Πειραιά και 30,6% στην Ελευσίνα με μέση τιμή 20%). Κύριο δε χαρακτηριστικό είναι το σημαντικό ποσο¬στό εμφάνισης θερμοκρασιακών αναστροφών, δηλαδή μετεωρολογικών καταστάσεων που δεν επιτρέπουν την προς τα επάνω διάχυση των ρύπων. Σημαντικός δυσμενής παράγοντας για τη δημιουργία φωτοχημικής ρύπανσης αποτελεί, και, η μεγάλη ηλιοφά¬νεια που παρατηρείται, στην Αττική. (2.699 hr *yr-1).


2.2.3 Βενζόλιο-Ένας σύγχρονος ρύπος
Η εκπομπή βενζολίου από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της αυξημένης περιεκτικότητας του στην αμόλυβδη βενζίνη (αυξάνει των αριθμό οκτανίων αντικαθιστώντας τις αντικροτικές ενώσεις του μολύβδου) και της καρκινογόνου δράσης του. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ε.Ε. θεωρεί πως δεν υπάρχει όριο συγκέντρωσης του βενζολίου κάτω από το οποίο δεν βλάπτεται η υγεία αφού ακόμα και μικρή ποσότητα αυτού μπορεί να προκαλέσει λευχαιμία (6).
Παρά το γεγονός ότι τα καταλυτικά αυτοκίνητα βρίσκονται σε κυκλοφορία περισσότερο από μια δεκαετία μόνο τα τελευταία 2 χρόνια γίνονται μετρήσεις των συγκεντρώσεων του βενζολίου στην ατμόσφαιρα. Και αν συνυπολογιστεί ότι στη χώρα μας κυκλοφορούν περίπου 400.000 αυτοκίνητα με απενεργοποιημένους καταλύτες εύκολα μπορεί να εκτιμηθεί το μέγεθος του τεράστιου κινδύνου.
Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι αυξημένες συγκεντρώσεις βενζολίου ανιχνεύθηκαν στο σύγχρονο αεροδρόμιο “Ελευθέριος Βενιζέλος”. Το αεροδρόμιο, το οποίο αποτελεί ένα χώρο όπου διεξάγονται έντονες δραστηριότητες (πτήσεις αεροσκαφών, ανεφοδιασμός καυσίμων, αυξημένη κυκλοφορία οχημάτων κ.α.) έχει επιβαρυνθεί ήδη στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του από τοξικές αρωματικές ενώσεις , θέτοντας έτσι σε άμεσο κίνδυνο τόσο τους επιβάτες όσο και τους εργαζομένους στο περιβάλλοντα χώρο(7).

2.3 Προβλήματα από την έλλειψη σωστής διαχείρισης αστικών αποβλήτων
Η διάθεση των αστικών απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα πιο οξυμένα προβλήματα του Λεκανοπεδίου της Αττικής. Η μη ελεγχόμενη εναπόθεση των απορριμμάτων σε ελεύθερους χώρους (χαράδρες , εγκαταλειμμένοι χώροι) χωρίς επεξεργασία δημιουργεί σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Έτσι τα αστικά λύματα επιβαρύνουν τις θάλασσες και τα ποτάμια του Λεκανοπεδίου με το επικίνδυνο φορτίο τους. Το πρόβλημα όμως με την διαχείριση των απορριμμάτων δεν αφορά μόνο στις παράνομες –ανεξέλεγκτες χωματερές , αλλά ακόμα και στους οργανωμένους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), αφού σε μεγάλο ποσοστό οι χώροι αυτοί λειτουργούν ανεπαρκώς, κυρίως λόγω ελλιπούς τεχνικής κατάρτισης του προσωπικού αλλά και της σκόπιμης παραβίασης των κανόνων λειτουργίας τους.

2.3.1 Αλλοίωση αστικών υδρορευμάτων-Συσσώρευση αποβλήτων (1)
Στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Αθήνα έχουν χαθεί ή αλλοιωθεί απροσδιόριστος αριθμός υδρορευμάτων όχι μόνο περιοδικής ροής αλλά και συνεχούς (π.χ. Ιλισός). Από αυτά που έχουν απομείνει στο Λεκανοπέδιο της Αττικής μόνο ο Κηφισός είναι συνεχούς ροής μαζί με κάποια δευτερεύοντα τμήματά του (Ποδονίφτης). Ως ένα ορισμένο σημείο της διαδρομής του έχει ακάλυπτη και διαμορφωμένη σταθερή κοίτη, ενώ από εκεί και έπειτα είναι καλυμμένος και χρησιμοποιείται ως αγωγός υποδοχής και διοχέτευσης όμβριων και λυμάτων μέχρι το σημείο εκβολής του στο Σαρωνικό Κόλπο.
Στο Λεκανοπέδιο της Αττικής τα εναπομείναντα υδρορεύματα περιοδικής ροής, που δραστηριοποιούνται μόνο σε μεγάλες βροχές, έχουν δε υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις στα γεωμετρικά χαρακτηριστικά της κοίτης τους. Τα περισσότερα όμως της κατηγορίας αυτής έχουν στο μεταξύ αλλάξει χρήση, λόγω της έντονης οικιστικής ανάπτυξης των περιοχών διέλευσης τους και έχουν μετατραπεί είτε σε δομημένες επιφάνειες, είτε σε δρόμους ,είτε σε αποχετευτικούς αγωγούς.
Το γεγονός της μετατροπής της φυσικής λειτουργίας των υδρορευμάτων, χωρίς προηγούμενη εκτίμηση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων και χωρίς τον κατάλληλο σχεδιασμό, έχουν ως συνέπεια τη συγκέντρωση ενός μεγάλου τμήματος των ομβρίων της λεκάνης απορροής μέσα στην ίδια την πόλη, τα οποία μην έχοντας άλλη διέξοδο διοχέτευσης, απορρόφησης δημιουργούν πλημμύρες και καταστροφές.
Ακόμα το Κράτος τις περισσότερες φορές προτιμάει την εύκολη και κοντόφθαλμη χρήση των υδρορευμάτων ως αποδέκτες διάθεσης αποβλήτων και λυμάτων (αστικά λύματα δήμων και κοινοτήτων, βιομηχανικά απόβλητα).
Τα υδρορεύματα χρησιμοποιούνται και από τους κατοίκους ως χώροι απόρριψης στερεών αποβλήτων, άχρηστων αντικειμένων, σκουπιδιών, μπαζών και υγρών αποβλήτων ανεξέλεγκτης σύστασης. Με τον τρόπο αυτό αποτελούν εστίες ρύπανσης και απειλούν την υγεία των κατοίκων των παραρεμάτιων περιοχών. Αποτέλεσμα της χρήσης αυτής είναι να υποβαθμίζονται έντονα οι αστικές περιοχές που γειτνιάζουν με υδρορεύματα.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι υδάτινες μάζες, που ρέουν κατά την ενεργοποίηση των ρευμάτων, μεταφέρουν ρύπους σε κοντινές ή μεγάλες αποστάσεις από την πηγή προέλευσης πλήττοντας άλλα περιβαλλοντικά αγαθά πέρα από την περιοχή προέλευσης (διατοπικά περιβαλλοντικά προβλήματα).
Παρατηρείται λοιπόν, μια γενικότερη χρήση των υδρορευμάτων ως αποδεκτών απόρριψης, που τείνει να λάβει εθνικό χαρακτήρα αλλά που δεν συμβάλλει τελικά στην προστασία και αναβάθμιση του αστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Η πλέον όμως δραματική διαπίστωση και μετά τις πρόσφατες πλημμύρες είναι η αυθαίρετη δόμηση όχι μόνο στα πρανή των υδρορευμάτων αλλά και μέσα στην ίδια την κοίτη.
Μια τέτοια νοοτροπία δεν δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα για ολοκληρωμένες επεμβάσεις με στόχο την ανάπλαση και αναβάθμιση του αστικού ιστού και ιδιαίτερα των υποβαθμισμένων παραρεμάτιων αστικών περιοχών.


2.3.2 Ελλιπής διαχείριση υγρών τοξικών αποβλήτων (8)
Στα ποτάμια, στη θάλασσα, στους υπονόμους και στη γη, μέσω του χώρου υγειονομικής ταφής απορριμμάτων Άνω Λιοσίων, καταλήγουν περίπου 20.000.000 τόνοι υγρών τοξικών αποβλήτων που «παράγονται» κάθε χρόνο στην Αττική, καθώς δεν υπάρχει ως τώρα ολοκληρωμένη διαχείριση τους.
Όπως προκύπτει από μετρήσεις ιδιωτικών επιστημονικών ομάδων, η αθροιστική τοξική ρύπανση είναι, σε πολλές περιπτώσεις , εκτός ορίων και το πρόβλημα επιδεινώνεται με την πάροδο των ετών. Σήμερα στην Αττική λειτουργούν περίπου 1.000 μεγάλες, μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες παράγουν διάφορους τοξικούς ρύπους.
Οι πλέον επικίνδυνες τοξικές ποσότητες αποβλήτων ανέρχονται σε 100.000 –150.000 τόνους ετησίως και οι λιγότερο τοξικές ποσότητες σε 400.000 – 500.000 τόνους ετησίως.
Συνολικά δηλαδή η ετήσια παραγωγή τοξικών αποβλήτων φθάνει περίπου τους 600.000 τόνους. Επειδή όμως δεν υπάρχει διαχείριση των τοξικών αποβλήτων, οι ρύποι αυτοί αναμειγνύονται με τα υπόλοιπα απόβλητα των παραγωγικών δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων και αυξάνονται αυτομάτως σε 20.000.000 τόνους, καθώς όλα τα απόβλητα μετατρέπονται σε τοξικά.
Όλα μαζί καταλήγουν στη θάλασσα, στα ποτάμια, στα ρέματα, στους υπονόμους και στη χωματερή, μολύνοντας τα ύδατα και τη γη.
Η μεγάλη αυτή ποσότητα των 20.000.000 τόνων δεν μπορεί να υποστεί καμία επεξεργασία. Αντίθετα, οι 600.000 τόνοι των αμιγώς τοξικών αποβλήτων μπορούν να απομονωθούν από τα υπόλοιπα απόβλητα και να διοχετευθούν σε κέντρο υποδοχής και επεξεργασίας μέσω δικτύου συλλογής τους. Τα υπολείμματα, μετά την κατεργασία, θα είναι μόλις 7.000 τόνοι ετησίως, που μπορούν να επεξεργαστούν σε ειδικό χώρο υψηλών προδιαγραφών. Το σημαντικότερο πρόβλημα που δημιουργείται από τους τοξικούς ρύπους είναι η αθροιστική και η μακροχρόνια επίδρασή τους στους φυσικούς αποδέκτες και στους οργανισμούς που ζουν σε αυτούς , επισημαίνουν οι επιστήμονες. Στην Αττική, όπως και στην υπόλοιπη χώρα, δεν γίνονται μετρήσεις από την πολιτεία για την τοξική αθροιστική επιβάρυνση στους αποδέκτες της ρύπανσης.

2.4 Η κατάσταση του θαλάσσιου μετώπου του Λεκανοπεδίου Αττικής – Σαρωνικός Κόλπος (9)
Δεδομένου ότι ο μοναδικός φυσικός αποδέκτης της Μείζονος Περιοχής της Αττικής είναι ο Σαρωνικός κόλπος, και σε πολύ μικρό βαθμό και ο νότιος Ευβοϊκός , στον οποίο καταλήγουν όλα τα λύματα της περιοχής αυτής, αστικά και βιομηχανικά και ότι οι ακτές του Σαρωνικού αποτελούν το μόνιμο και μοναδικό καταφύγιο αναψυχής των δυο πέμπτων του ελληνικού πληθυσμού, είναι προφανές ότι η ποιότητα ζωής του πληθυσμού στο χώρο αυτό εξαρτάται από την ποιότητα των νερών του κόλπου αυτού.
Ο Σαρωνικός κόλπος όμως δεν αποτελεί ένα οποιοδήποτε κόλπο της Ελλάδας, ούτε ένα οποιοδήποτε κόλπο της γης. Έχει ιστορία 25 αιώνων, μοναδικό φυσικό κάλλος, και στις ακτές του υπάρχει πληθώρα μνημείων ιστορικών και αρχαιολογικών. Ανεξάρτητα από το ότι η κληρονομιά αυτή θα έπρεπε να διασωθεί , ο Σαρωνικός και οι ακτές του αποτελούσαν και αποτελούν το βασικό στοιχείο αναψυχής όλων των κατοίκων της Μείζονος Περιοχής της Αττικής.
Ο Σαρωνικός είναι ένας από τους πιο ρυπασμένους κόλπους της χώρας μας . Στον κόλπο της Ελευσίνας και κυρίως στην ανατολική πλευρά του βρίσκονται συγκεντρωμένες οι περισσότερες και μεγαλύτερες βιομηχανίες της Αττικής, μεταξύ των οποίων διυλιστήρια πετρελαίου, ναυπηγεία , χυτήρια , βιομηχανίες τσιμέντου , χημικές βιομηχανίες, βιομηχανίες τροφίμων, κ.λ.π.. Στον κόλπο της Ελευσίνας βρίσκεται ένας σημαντικός αν και μεταβλητός αριθμός αγκυροβολημένων πλοίων παροπλισμένων ή σε αναμονή. Στη δυτική πλευρά του κόλπου , προς τα Μέγαρα, βρίσκεται η μεγάλη βιομηχανική μονάδα των διυλιστηρίων της MOTOROIL.
Στη νήσο Ψυτάλλεια οδηγούνται τα λύματα της Αθήνας και υφίστανται την κύρια επεξεργασία (Πρωτοβάθμιος καθαρισμός), αφού προηγουμένως έχουν υποστεί την αναγκαία προεπεξεργασία (εσχάρωση –εξάμμωση) στον Ακροκέραμο, στο Κερατσίνι. Κατόπιν , μέσω αγωγών διάθεσης οδηγούνται σε ικανοποιητικό βάθος και διαχέονται στο Σαρωνικό, αποφορτισμένα από το 35-40% από το οργανικό τους φορτίο.
Στη Δραπετσώνα , η βιομηχανία λιπασμάτων αποτελούσε μια ακόμα πηγή ρύπανσης, μέχρι πρόσφατα. Επιπλέον , το λιμάνι του Πειραιά , το οποίο είναι ένα από τα σημαντικότερα της Μεσογείου , αποτελεί μια αξιοσημείωτη πηγή ρύπανσης με τη μεγάλη συχνότητα διέλευσης των πλοίων.
Τέλος , οι τουριστικές δραστηριότητες που είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένες τόσο στις ακτές της Αττικής όσο και στις ακτές της Πελοποννήσου συνεισφέρουν και αυτές στη ρύπανση του Σαρωνικού.
Στις παραπάνω πηγές μπορούμε να προσθέσουμε την κυκλοφορία στις παραλιακές λεωφόρους και στην εθνική οδό Αθηνών – Κορίνθου καθώς και τη ρύπανση από ναυάγια.

2.5 Αποψίλωση των περιαστικών δασών
Η αποψίλωση των περιαστικών δασών , με καλπάζοντες ρυθμούς, κυρίως λόγω των δασικών πυρκαγιών και της επέκτασης οικισμών, δεν φαίνεται να συγκινεί όσο χρειάζεται την Πολιτεία. Στην περιοχή της Πεντέλης, η μετεγκατάσταση και λειτουργία του αεροδρομίου των Σπάτων ,σε συνδυασμό με την επικείμενη αλλαγή του χαρακτήρα και της αστικοποίησης της περιοχής των Μεσογείων, μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ήδη βεβαρημένη ποιότητα της ατμόσφαιρας της Αττικής.
Μείωση των δασών στα γύρω βουνά , μπορεί να αυξήσει την θερμοκρασία στα αντίστοιχα ύψη και να κάνει τα φαινόμενα θερμοκρασιακής αναστροφής συχνότερα και εντονότερα. Αν ο αέρας που πνέοντας από τα Μεσόγεια και «καθάριζε» στον παρελθόν την ατμόσφαιρα , δεν θα είναι πλέον καθαρός, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα το πρόβλημα του νέφους στο Λεκανοπέδιο να γίνει εντονότερο.

2.6 Το ακουστικό περιβάλλον στην περιοχή της Πρωτεύουσας (10)
Το πρόβλημα της ηχορύπανσης είναι έντονο στην ευρύτερη περιοχή της Πρωτεύουσας, όπου είναι συγκεντρωμένο το 40% του πληθυσμού της Ελλάδος, το 35% της βιομηχανικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας και το 70% των Υπηρεσιών.
Είναι γεγονός πως το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας εμφανίζει υψηλή πυκνότητα κατοίκησης σε γηρασμένα κατά το πλείστον κτίρια χωρίς ηχομόνωση , κυκλοφοριακή συμφόρηση (λόγω ανεπαρκούς οδικής υποδομής ), έλλειψη χώρων στάθμευσης και έλλειψη συγκροτημένου συστήματος μαζικών μεταφορών. Οι ελλείψεις αυτές οξύνονται από πλευράς ηχορύπανσης με τον τρόπο οδήγησης , ενώ το μηδαμινό ένδο- και περιαστικό πράσινο και η έλλειψη ανθιστών χώρων , δημιουργούν έντονες συνθήκες διαβίωσης. Ακόμη , η ανεξέλεγκτη χρήση γης (εγκατάσταση συνεργείων αυτοκινήτων μέσα σε περιοχές κατοικίας κ.λ.π.) δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα σε επίπεδο γειτονίας.
Εκτός από τα μέσα μεταφοράς (οδική , σιδηροδρομική και αεροπορική κυκλοφορία), οι άλλες καθιερωμένες πηγές θορύβου είναι η βιομηχανία και βιοτεχνία, (με έμφαση στις επιπτώσεις στους εργαζόμενους), τα δομικά μηχανήματα, οι εγκαταστάσεις αναψυχής και διασκέδασης, ενώ, μέσα στις ίδιες τις κατοικίες, οι οικιακές συσκευές και εγκαταστάσεις. Τα τελευταία χρόνια μια ειδική πηγή θορύβου εγκαταστάσεων , είναι οι εγκαταστάσεις κλιματισμού , οι οποίες με δεδομένα αφ’ ενός τις κλιματολογικές συνθήκες της Χώρας, αφ’ ετέρου τα χαρακτηριστικά των ελληνικών αστικών πολυκατοικιών τείνει να εξελιχθεί ως ανησυχητικό πρόβλημα.

2.7 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αναμόρφωση του φυσικού τοπίου του Λεκανοπεδίου Αττικής ώστε να είναι έτοιμο να υποδεχτεί το μεγάλο αθλητικό γεγονός των ολυμπιακών αγώνων του 2004.
3. ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΕΡΑ
Η ατμοσφαιρική ρύπανση τις τελευταίες δυο δεκαετίες, εξαιτίας της τεράστιας συμβολής της στην υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής στο Λεκανοπέδιο, αποτελεί αντικείμενο μελέτης τόσο για τα Πανεπιστήμια όσο και για τα Επιστημονικά Ινστιτούτα και για τα αρμόδια Υπουργεία.
Το υπάρχον δίκτυο παρακολούθησης (Χάρτης 1) της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή του Λεκανοπεδίου Αττικής χρονολογείται από το 1985, ενώ η πρώτη προσπάθεια μέτρησης μερικών από τους πρωτογενείς ρύπους (καπνός και SO2) της ατμόσφαιρας της Αθήνας έγινε το 1974 από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO). Βέβαια τα τελευταία χρόνια ,εξαιτίας της επικινδυνότητας τους, γίνεται μέτρηση μερικών από τους δευτερογενείς ρύπους, όπως BTEX, PAH’s και της σωματιδιακής ύλης (ΡΜ10 και ΡΜ2,5). Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι στα τέλη της 10ετίας του 1980 , εγκαταστάθηκε σταθμός παρακολούθησης (100Km βορειοδυτικά της Αθήνας) της ρύπανσης, που προέρχεται από την Δυτική Ευρώπη .Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα επιβαρύνεται με τεράστιες ποσότητες «κακού» όζοντος (αιτία του φωτοχημικού νέφους), το οποίο προέρχεται από την υπόλοιπη Ευρώπη.(6,11)


Σχήμα 1. Χάρτης σταθμών μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή της Αθήνας (10)

4. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ
4.1 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης (12)
Τα τελευταία χρόνια έχει κορυφωθεί το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινότητας για την αειφόρο ανάπτυξη (Sustainable development) , καθώς τα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα καθιστούν ανήσυχους τους ειδικούς επιστήμονες που αναζητούν σενάρια για την αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής, ειδικά στα μεγάλα αστικά συγκροτήματα όπου είναι συσσωρευμένο το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων μιας χώρας.
Έχουν δοθεί πάρα πολλοί ορισμοί για την ευαίσθητη έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, αλλά ίσως κανένας μέχρι σήμερα να μην μπορεί να αποδώσει πλήρως και με ολοκληρωμένο τρόπο το σύνθετο νόημά της. Καταρχήν, η αειφόρος ανάπτυξη απαιτεί την εγκαθίδρυση, λειτουργία και συνεχή βελτίωση ενός πλήθους μηχανισμών και διεργασιών με σκοπό την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών σήμερα αλλά και στο μέλλον. Επίσης, υφίστανται δύο έννοιες: Της αδύναμης και δυνατής αειφορίας (weak and strong sustainability), με την πρώτη να υποστηρίζεται κυρίως από οικονομολόγους. Η διαφορά τους έγκειται στο γεγονός ότι η πρώτη παραδέχεται ότι το μέγεθος του φυσικού κεφαλαίου μπορεί να μειωθεί αν αντικατασταθεί από αύξηση π.χ. του ανθρωπογενούς κεφαλαίου ή του τεχνητού, σε αντίθεση με τη δυνατή αειφορία που απαγορεύει οποιαδήποτε μείωση ή υποβάθμιση του φυσικού κεφαλαίου. Ως φυσικό κεφάλαιο ορίζεται το σύνολο των διαφόρων ειδών οικοσυστημάτων και κατά συνέπεια και οι φυσικοί πόροι.
Η αειφόρος ανάπτυξη, επίσης, στηρίζεται στις παρακάτω 12 αρχές:
• Της δημόσιας οικολογικής τάξης (ο αειφορικός αναπτυξιακός σχεδιασμός αποτελεί ευθύνη του κράτους και τελεί υπό την εγγύησή του).
• Της βιωσιμότητας, δηλαδή, ουσιαστικά της αειφορίας των οικοσυστημάτων που εξασφαλίζει τη συνεχή τροφοδότηση των ανθρωπογενών συστημάτων.
• Της φέρουσας ικανότητας, δηλαδή, της αντοχής των οικοσυστημάτων απέναντι στα ανθρωπογενή συστήματα.
• Της υποχρεωτικής αποκατάστασης των διαταραχθέντων οικοσυστημάτων.
• Της βιοποικιλότητας, που αναγνωρίζει την ίση αξία όλων των ειδών χλωρίδας και πανίδας .Της κοινής «φυσικής κληρονομιάς», που σχετίζεται άμεσα με το φυσικό κεφάλαιο .Της ήπιας ανάπτυξης των ευπαθών ή ευαίσθητων οικοσυστημάτων.
• Της χωρονομίας ή χωροταξίας, που αναφέρεται στην λειτουργική διαίρεση και κατανομή του χώρου και σχετίζεται άμεσα με τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων.
• Της πολιτιστικής κληρονομιάς.
• Του βιώσιμου αστικού περιβάλλοντος.
• Της προστασίας του φυσικού κάλλους.
• Της οικολογικής συνείδησης, η οποία πρέπει να καλλιεργηθεί στους πολίτες για να έχουν ενεργό ρόλο στην προστασία του περιβάλλοντος.
Ουσιαστικά, η αειφόρος ανάπτυξη στηρίζεται σε ένα ηθικό, ευφυές και αειφορικό κράτος. Ηθικό γιατί οφείλει να ενδιαφέρεται για τα δικαιώματα των πολιτών που δεν έχουν διαμορφώσει ακόμα την απαιτούμενη περιβαλλοντική συνείδηση, αλλά και για τα δικαιώματα των μελλοντικών γενεών. Ευφυές επειδή είναι ανάγκη να λαμβάνει αποτελεσματικές αποφάσεις μέσα από τη σωστή επεξεργασία της κατάλληλης πληροφορίας. Με δεδομένους τους ταχύτατους ρυθμούς της τεχνολογικής εξέλιξης, κράτος και κοινωνία χρειάζεται να υπόκεινται σε μία συνεχή επιμόρφωση, έτσι ώστε να μπορούν να παρακολουθούν και να εκμεταλλεύονται αυτήν την τεχνολογική εξέλιξη προς όφελος της ποιοτικότερη ς ανάπτυξης.
Την δημοκρατία , χρόνια την έχουμε αποδεχτεί ως το καλύτερο πολίτευμα και ακόμα προσπαθούμε να την προσεγγίσουμε και την «παιδεύουμε». Για την αειφόρο ανάπτυξη ακόμα η συνειδητοποίηση είναι μικρή και η διεθνής συγκυρία όχι ιδιαίτερα ευνοϊκή.

4.2 Στρατηγική και προγράμματα για την ελάττωση και έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Αθήνα
Όπως και σε άλλες μεγαλουπόλεις , η ατμοσφαιρική ρύπανση της Αθήνας είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο, που περιλαμβάνει πολλούς τύπους ρυπαντών που προκύπτουν από διάφορες πηγές. Εξάλλου ένα από τα βασικότερα θέματα της Ελληνικής Στρατηγικής για τη βιώσιμη Ανάπτυξη αποτελεί και η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Παρακάτω παρατίθενται οι στρατηγικές και τα προγράμματα για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας.

4.2.1 Βελτίωση των κυκλοφοριακών συνθηκών
Οι μεταφορές είναι ο κλάδος με το σημαντικότερο ρυθμό αύξησης της ενεργειακής κατανάλωσης και περιβαλλοντικής ρύπανσης . Συμμετέχουν στην κατανάλωση ενέργειας παγκοσμίως κατά 25%. Για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα αυτά η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε μια κοινή πολιτική για τις μεταφορές , η οποία «στοχεύει στην προώθηση επαρκών και αποτελεσματικών μεταφορικών συστημάτων τα οποία θα ικανοποιούν τις ανάγκες των πολιτών λαμβάνοντας υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις». Μια προσέγγιση που οδηγεί σε ένα αποτελεσματικότερο σύστημα μεταφορών είναι η προώθηση πολιτικών οι οποίες ενισχύουν το ρόλο των μέσων μαζικής μεταφοράς ως εναλλακτικά των ιδιωτικών (Goodwin,1999) (13).
Οι πρόσφατες στρατηγικές που έχουν παρθεί για τη βελτίωση των κυκλοφοριακών συνθηκών είναι οι εξής :
1. Αναδιάρθρωση των μέσων μαζικής μεταφοράς . Αξίζει να επισημανθούν οι άμεσες παρεμβάσεις στο δίκτυο για την παραχώρηση προτεραιότητας στα μέσα μαζικής μεταφοράς με γνώμονα τη ροή των επιβατών και όχι τη ροή των οχημάτων ( π.χ. λεωφορειόδρομοι.). Ιδιαίτερης σημασίας για την βελτίωση των μεταφορών στο Λεκανοπέδιο αποτελεί η ουσιαστική ανάπτυξη του προαστιακού σιδηροδρόμου, του τραμ καθώς επίσης και η επέκταση των Γραμμών του Μετρό σε περιοχές που αντιμετωπίζουν οξύτατο κυκλοφοριακό πρόβλημα (Δυτική Αττική, Μεσόγεια).
2. Βελτίωση και επέκταση του οδικού δικτύου. Τα τελευταία χρόνια και ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων, τεράστιες οδικές αρτηρίες κατασκευάζονται ώστε να αποσυμφορήσουν το κέντρο της πρωτεύουσας από το κυκλοφοριακό φόρτο. Στα εν εξελίξει προγράμματα περιλαμβάνονται: Η λεωφόρος Ελευσίνα- Σταυρός –Σπάτα , η δυτική Περιφερειακή Υμηττού, η κατασκευή και η σταδιακή απόδοση στην κυκλοφορία μικρότερων, αλλά εξίσου μεγάλης σημασίας οδικών έργων (λεωφόροι Αιγάλεω, Φαλήρου- Πειραιά-Σχιστού- Κορυδαλλού ,ανισόπεδοι κόμβοι κ.λ.π.).
3. Προώθηση προγράμματος κατασκευής δημοσίων χώρων στάθμευσης των αυτοκινήτων. Έντονη πια είναι η ανάγκη δημιουργίας χώρων στάθμευσης στην κεντρική περιοχή της Αθήνας, ώστε σε συνδυασμό με την αστυνόμευση της στάθμευσης να απελευθερωθεί το οδικό δίκτυο (κάποια κύρια σημεία του) από τα παράνομα σταθμευμένα αυτοκίνητα.
4. Θέσπιση δεικτών κυκλοφοριακού θορύβου και αντίστοιχων ορίων στάθμης θορύβου. Ήδη η εφαρμογή αυτών το δεικτών στα νέα οδικά έργα, αποτέλεσε σταθμό στην καταπολέμηση του θορύβου στη χώρα μας. Έχει ευρεία χρήση στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων των νέων οδικών έργων, οι οποίες προβλέπουν το θόρυβο που θα επικρατεί όταν τεθεί σε λειτουργία το έργο και αν ο θόρυβος αυτός υπερβαίνει τα καθορισμένα όρια και προτείνουν κατάλληλα έργα προστασίας . Έτσι η προστασία των πολιτών από το θόρυβο των νέων έργων είναι αποτελεσματική. Όσον αφορά τις παλιές οδικές αρτηρίες, έγινε η πιλοτική κατασκευή ηχοπετάσματος επί της Εθνικής οδού στη Ν. Φιλαδέλφεια. Με την εμπειρία από την κατασκευή αυτού του πιλοτικού έργου, θα είναι δυνατή η αντιθορυβική προστασία κα άλλων τμημάτων κυρίως οδών, από πόρους Κ.Π.Σ. (10).
4.2.2 Αναγκαιότητα χρήσης εναλλακτικών καυσίμων (3)
Μια σωστή κατεύθυνση για την λύση του ενεργειακού προβλήματος είναι η χρήση αναμορφωμένων καυσίμων (reformed fuels), αυτών δηλαδή που θα έχουν επεξεργαστεί παράλληλα ώστε να αποφευχθούν οι δυσάρεστες συνέπειες για το περιβάλλον. Ακόμη, η αξιοποίηση εναλλακτικών καυσίμων (alternative fuels), που πρακτικά δεν εξαντλούνται ή μπορούν να ανανεώνονται συνεχώς, όπως η χημική ενέργεια της βιομάζας , η καύση των απορριμμάτων, η αντικατάσταση της βενζίνης με άλλο καύσιμο που να δίνει καυσαέρια με μικρότερη συγκέντρωση σε CO και άλλους ρύπους. Τέτοια καύσιμα είναι το υγροποιημένο αέριο (Liquefied Pressurized Gases LPG, μίγμα προπανίου-βουτανίου), αλκοόλες (μεθανόλη), φυσικό αέριο(μεθάνιο), φωταέριο(H2 +CO) και η αξιοποίηση του υδρογόνου ως καύσιμο.
Συγκεκριμένα το φυσικό αέριο είναι πηγή ενέργειας πρακτικά απαλλαγμένη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Λόγω της μορφής και της σύστασης του θεωρείται κατεξοχήν οικολογικό καύσιμο. Η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να περιοριστεί σημαντικά μέσω της μείωσης της κατανάλωσης των καυσίμων, η οποία επιτυγχάνεται με τη βελτίωση του βαθμού απόδοσης της καύσης. Το φυσικό αέριο παρουσιάζει αυξημένο βαθμό κατά τη χρήση του προσφέροντας μείωση της κατανάλωσης των καυσίμων.
Το φυσικό αέριο μπορεί να έχει εκτεταμένη χρήση σε πολλούς δραστηριότητες όπως: Εφαρμογές ψύξης θέρμανσης, βιομηχανικό , οικιστικό, βιοτεχνικό και γεωργικό τομέα καθώς επίσης και στα μέσα μεταφοράς. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη ο ΟΑΣΑ, το 1999 υπέγραψε σύμβαση για την προμήθεια 295 αστικών λεωφορείων αντιρρυπαντικής τεχνολογίας με κινητήρα φυσικό αέριο .
Το έργο του φυσικού αερίου στη χώρα μας, το οποίο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της μεταπολεμικής περιόδου, καθίσταται ιδιαίτερα επίκαιρο με τα μέτρα της προστασίας του περιβάλλοντος που λαμβάνονται σε παγκόσμια κλίμακα καθώς αναδεικνύει το ζωτικό ρόλο στην προσπάθεια αναβάθμισης της ποιότητας ζωής στα ήδη βεβαρημένα σύγχρονα αστικά κέντρα. Η χρησιμοποίηση του φυσικού αερίου σε μονάδες συνδυασμένου κύκλου θα έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του βαθμού απόδοσης παραγωγής ηλεκτρισμού σε 52-55% έναντι 35-40% των συμβατικών ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών.
Η ανανέωση του στόλου των αυτοκινήτων με κινητήρες φιλικότερους προς το περιβάλλον ήδη αποτελεί πρώτο στόχο για την Ε.Ε. , η οποία δαπανάει τεράστια κονδύλια προς αυτή την κατεύθυνση. Η πρόκληση του μέλλοντος για τους επιστήμονες είναι η αναμενόμενη αύξηση της κυκλοφορίας αυτοκινήτων σε παγκόσμιο επίπεδο να συνδυαστεί και με αντίστοιχη μείωση της κατανάλωσης του καυσίμου, αφού ο αποτελεσματικότερος τρόπος να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα είναι η μείωση της ποσότητας του καυσίμου που καταναλίσκεται.
Όπως καθίσταται φανερό από τα παραπάνω προκύπτουν πολλά πλεονεκτήματα από τη χρήση φυσικού αερίου σε όλους του τομείς. Το φυσικό αέριο έχει ευεργητικές επιπτώσεις στο ενεργειακό ισοζύγιο μιας χώρας και συμβάλλει στην προσπάθεια να μειωθεί η ρύπανση του περιβάλλοντος .Είναι, όμως ταυτόχρονα ένα εύφλεκτο και εκρηκτικό υλικό το οποίο μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένες καταστροφές. Το ενδιαφέρον της πολιτείας και των τεχνικών θα πρέπει να επικεντρωθεί σε μια σοβαρή προσπάθεια να επιτευχθούν οι ενεργειακοί και περιβαλλοντικοί στόχοι χωρίς να τεθούν σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές και αγαθά. Το μόνο μειονέκτημα λοιπόν που μπορεί να καταλογιστεί στο φυσικό αέριο είναι ότι απαιτεί τήρηση κανονισμών και εκπαίδευσης από τη μεριά των τεχνικών ώστε να αποφευχθούν πιθανά ατυχήματα.

4.2.3 Μέτρα αντιρρύπανσης για τη Βιομηχανία (10,15)
Σημαντικές προσπάθειες έχουν παρατηρηθεί από της Υπηρεσίες Περιβάλλοντος για την επιβολή κατασταλτικών μέτρων ,που αφορούν την βιομηχανία , ώστε να ελαττωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση. Συγκεκριμένα , τα μέτρα αυτά αφορούν:
• Τροποποίηση των αδειών λειτουργίας 120 περίπου βιομηχανιών της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας με νέους περιβαλλοντικούς όρους.(Εγκατάσταση συσκευών αντιρρύπανσης σε επιλεγμένες παραγωγικές διαδικασίες, κατασκευή κλειστών αποθηκών πρώτων υλών, ενδιάμεσων προϊόντων , κατασκευή πλωτών οροφών σε δεξαμενές αποθήκευσης των πτητικών πετρελαιοειδών προϊόντων, απαγόρευση της καύσης καταλοίπων κατά την αναγέννησης ορυκτελαίων τόσο στα ίδια εργοστάσια αναγέννησης όσο και σε άλλες πηγές κ.α.).
• Έλεγχος των μεγάλων βιομηχανιών με κινητό εργαστήριο μέτρησης αερίων βιομηχανικών εκπομπών. Η λειτουργία του ξεκίνησε το 1991 και έχει ήδη πραγματοποιήσει μετρήσεις –ελέγχους σε μεγάλες εγκαταστάσεις .
• Για τις βιομηχανίες και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις εφαρμόζεται η Κ.Υ.Α. 69269/5387/90 που προβλέπει την υποβολή και αξιολόγηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων στις περιπτώσεις ίδρυσης επέκτασης , εκσυχρονισμού και ανανέωσης άδειας λειτουργίας.
• Παροχή οικονομικών κινήτρων στη βιομηχανία για έργα αντιρρύπανσης με τους νόμους 1682/86 και 1982/92.
• Νομοθέτηση όρων λειτουργίας και επιτρεπόμενων ορίων εκπομπής για βιομηχανικούς λέβητες με την Υπ. Απόφαση 41385/85 (Φ.Ε.Κ. 693/Β/85). Η απόφαση αυτή υποχρεώνει τη βιομηχανία να προμηθευτεί όργανα μέτρησης των εκπεμπόμενων καυσαερίων και τις μετρήσεις να τις καταχωρεί σε θεωρημένο βιβλίο . Επίσης, από την ίδια Απόφαση προβλέπονται ποινές για τους παραβάτες .

4.2.4 Προστασία των περιαστικών ορεινών όγκων
Οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλον το Λεκανοπέδιο αφ’ ενός διοχετεύουν μάζες καθαρού αέρα στην Αθήνα, αφ’ ετέρου λειτουργούν σαν χώροι πρασίνου και αναψυχής. Η προστασία τους αποτελεί επιτακτική ανάγκη λόγω της αυξημένης οικιστικής επέκτασης, της καταπάτησης και της κατάτμησης.
Έχει ήδη δρομολογηθεί πρόγραμμα διπλασιασμού της δασοκάλυψης στο Λεκανοπέδιο Αττικής με επεμβάσεις π.χ. στο Ποικίλο όρος, στον Υμηττό , στην Πεντέλη , στον Πύργο Βασιλίσσης.

4.3 Σχεδιασμοί διαχείρισης αποβλήτων
Αναθεωρούνται έως το τέλος του 2002, με ευθύνη των Περιφερειών, οι νομαρχιακοί σχεδιασμοί για τη διαχείριση αποβλήτων, που παρουσιάζουν ανυπέρβλητα εμπόδια ή δεν είναι ενταγμένοι σε ολοκληρωμένα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης. Οι Περιφέρειες αναλαμβάνουν την ευθύνη προώθησης όλων των απαραίτητων ενεργειών για την ωριμότητα των έργων και τους έχουν δοθεί ήδη οι σχετικές κατευθύνσεις. Προωθούνται άμεσα για χρηματοδότηση και υλοποίηση έργα που έχουν δοθεί ήδη οι σχετικές κατευθύνσεις. Τα παραπάνω προβλέπονται στον επικαιροποιημένο Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Αποβλήτων ο οποίος παρουσιάστηκε πρόσφατα.
Ο επικαιροποιημένος Εθνικός Σχεδιασμός περιλαμβάνει μέτρα που αφορούν (14):
• Τον έλεγχο της λειτουργίας των ανεξέλεγκτων χωματερών και τη σταδιακή εξάλειψή τους.
Την κατασκευή και λειτουργία σύγχρονων Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), με στόχο την κάλυψη όλης της χώρα έως το τέλος του 2008.
• Την καθιέρωση και εφαρμογή συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων (υλικά συσκευασίας, αυτοκίνητα, ελαστικά, μπαταρίες, ορυκτέλαιο, αδρανή, έντυπα, ηλεκτρικά ηλεκτρονικά κ.α.) που οδηγούν στη μείωση των στερεών αποβλήτων κατά 30%.
• Τη συμμετοχή ιδιωτικών κεφαλαίων για την ορθολογική και αποτελεσματική λειτουργία των έργων.
Όσον αφορά τις ανεξέλεγκτες χωματερές, προβλέπεται στο τέλος του 2006 ότι δεν θα υπάρχουν τέτοιοι χώροι.
Στο πλαίσιο της υλοποίησης του προγράμματος αυτού, σήμερα οι ανεξέλεγκτες χωματερές έχουν μειωθεί σε 1.455, ενώ προβλέπεται ότι:
• στο τέλος του 2002 θα λειτουργούν 1.300
• στο τέλος του 2003 θα λειτουργούν 1.000 και
• στο τέλος του 2006 – όπως προαναφέρθηκε – δεν θα υπάρχουν χώροι ανεξέλεγκτης ταφής.
Για την εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων, ο προγραμματισμός προβλέπει τα ακόλουθα:
1. Κάλυψη των πόλεων και των αστικών περιοχών πληθυσμού άνω των 10.000 κατοίκων με πλήρη συστήματα ,άνω των 10.000 κατοίκων με πλήρη συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης έως το 2008, με επιπλέον ιδιωτικές επενδύσεις 88 εκ. ευρώ και δημιουργίας 1.200 νέων θέσεων εργασίας. Τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης προβλέπουν τη διαλογή στην πηγή με ξεχωριστούς κάδους απορριμμάτων και απορριμματοφόρων, κέντρα διαλογής και μεταφόρτωσης και εργοστάσια ανακύκλωσης των υλικών.
2. Αξιοποίηση των στερεών αποβλήτων με επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωσή τους σε ποσοστό 30% του συνόλου ως το 2008.
3. Ήδη από το τέλος Μαΐου του 2002 έχουν επιλεγεί και θα χορηγηθούν οι άδειες λειτουργίας των Εταιριών Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης για την άμεση έναρξη της λειτουργίας τους.
4. Εντός του 2002 εκδόθηκαν τα προβλεπόμενα από το Ν. 2939/2001 Προεδρικά Διατάγματα τα οποία καθορίζουν τους όρους ανακύκλωσης των άλλων προϊόντων με σκοπό την υποχρεωτική εφαρμογή αυτών από τις 7 Φεβρουαρίου του 2003. Ήδη στην Επιτροπή Εναλλακτικής Διαχείρισης στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι των αντίστοιχων παραγωγικών τάξεων τεκμηριώνεται και προωθείται η επεξεργασία των όρων και των κανόνων λειτουργίας των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης των προϊόντων.

4.4 Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ (1)
Η Εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ), συνιστά μια πρόσφατη για τα ελληνικά δεδομένα διαδικασία , όπου πριν από την οριστική λήψη μιας απόφασης για την έναρξη εκτέλεσης ενός έργου ή προγράμματος θα πρέπει να προηγείται η εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από την προτεινόμενη δράση.
Η διαδικασία αυτή της ΕΠΕ κορυφώνεται από την σύνταξη Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για το συγκεκριμένο έργο ή πρόγραμμα όπου αναλυτικά και σε έκταση παρουσιάζονται όλες οι ενδεχόμενες επιπτώσεις του έργου ή προγράμματος στο περιβάλλον και προτείνονται μέτρα πρόληψης , αποκατάστασης αλλά και παρακολούθησης των επιπτώσεων.
Συνεπώς οι ΜΠΕ θα πρέπει να πραγματοποιούνται με γνώμονα την λογική ότι ανάπτυξη χωρίς προστασία περιβάλλοντος δεν αποτελεί ανάπτυξη αλλά τεχνική ευημερία, όπως και ότι προστασία περιβάλλοντος δεν σημαίνει ανεμπολισμός της ανάπτυξης. Πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι μακριά από συντεχνιακές μικρότητες , διεπιστημονικά μπορεί να επιτευχθεί υπέρβαση για το οποίο συχνά κατηγορούμαστε στην Ελλάδα, δηλ. την έλλειψη της συνεργασίας και αποτελεσματικότητας . Άλλωστε οι καιροί μας πλέον δε επιτρέπουν , λόγω της φύσης και πολυπλοκότητας των προβλημάτων, αλλά και των δημοκρατικότερων διαδικασιών, το «αποφασίζουμε και διατάζουμε» για την ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος.

4.4.1 Στόχοι των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων
Κατά τον R.E. Munn: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) αποτελεί τη δραστηριότητα που σκοπεύει στον να προβλέπει και να εντοπίζει τις επιπτώσεις στο βιο-γαιο -φυσικό περιβάλλον, στην υγεία και ευημερία του ανθρώπου από προτεινόμενα έργα, προγράμματα, νομοθεσίες και πολιτική και στο να ερμηνεύει και να μεταδίδει πληροφορίες για αυτές τις επιπτώσεις. Είναι δηλαδή μελέτη που επεξεργάζεται και αξιολογεί τις αναμενόμενες συνέπειες μιας επέμβασης στο περιβάλλον, πριν υλοποίησή της.
Η διερεύνηση, ο εντοπισμός και η εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον, από μεγάλα σε μέγεθος ή σπουδαιότητα έργα, αποτελούν μια κοινωνική, αλλά και νομική απαίτηση τόσο από το εθνικό Ν. 1650/1986, όσο και το Κοινοτικό Δίκαιο ΕΕ 85/337.
Είναι αδύνατη, πλέον, η επιβίωση πάνω σ' αυτόν τον πλανήτη, αν δεν χρησιμοποιηθούν οι φυσικοί πόροι κατά το πλέον συνετό τρόπο. Κάθε ανθρώπινη δράση δημιουργεί και μια αντίδραση (επίπτωση) στο περιβάλλον (φυσικό /ανθρωπογενές) που δυστυχώς είναι δύσκολο να μπορούμε κάθε φορά να την εκτιμήσουμε, λόγω της πολυπλοκότητας των σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών που συμμετέχουν.
Κάτω λοιπόν από τις υπάρχουσες συνθήκες, δεν περιμένει κανένας να αποκαταστήσει στο σύνολό του τις επιπτώσεις από δράσεις του παρελθόντος, ούτε όμως και να προστατεύσει το σύνολο των πόρων του παρόντος για τις μελλοντικές γενιές. Μπορούμε όμως με την τεχνογνωσία, την έρευνα αλλά και τη διάθεση, να προλάβουμε δυσμενείς συνέπειες των ανθρωπίνων δράσεων στο περιβάλλον και να επιστρατεύσουμε την ανθρώπινη διανόηση για την αποκατάσταση των μεταβολών.
Πρόληψη και πρόβλεψη λοιπόν από τη μια μεριά και αποκατάσταση από την άλλη, είναι η στρατηγική δράσης των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, από τεχνικά έργα και προγράμματα.

4.4.2 Πορεία των ΜΠΕ στον Ελληνικό Χώρο
Είναι πράγματι εκπληκτική η διαπίστωση ότι σχεδόν σε όλους τους κρατικούς φορείς που οι δραστηριότητες τους μπορούν να έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον, έχουν νομοθετικές διατάξεις σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος.
Εν τούτοις όμως , πολλά διατάγματα είναι ασαφή ή άλλα δεν έχουν εφαρμοσιμότητα ή δεν μπορούν να ισχυροποιηθούν αφού δεν υπάρχει η ανάλογη παρακολούθηση. Αλλά επίσης εμπλέκουν ή μεταθέτουν την ευθύνη σε άλλους φορείς με συνέπεια την επικάλυψη και τελικά την σύγχυση. Όλες δε οι νομοθετικές περιβαλλοντικές διατάξεις αναφέρονται σε τρίτους, δηλαδή στον ιδιωτικό τομέα και καμία δεν μοιάζει να ισχύει για τα κρατικά προγράμματα ή έργα. Πρέπει επίσης να τονιστεί και το σημαντικό βήμα που έγινε με το άρθρο 24 του Συντάγματος του 1975 για την ευθύνη του Κράτους για την διαφύλαξη και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, γεγονός που είναι αναντίρρητα μεγάλο, όπως και η προσπάθεια για μια οργάνωση στην περιβαλλοντική αταξία του τόπου με το Νόμο 360/1976 « περί χωροταξίας και περιβάλλοντος».
Ωστόσο το θέμα «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από τις ανθρώπινες δραστηριότητες» για την Ελλάδα αποκτάει πλέον ίση ανάγκη μελέτης και προωθήσεως , όση και η οικονομικότητα των έργων και προγραμμάτων
Από τις μεμονωμένες και συχνά ασυντόνιστες νομοθετικές ή ουσιαστικές ενέργειες προς την κατεύθυνση των ΜΠΕ των κρατικών ή ημικρατικών φορέων (ΕΤΒΑ, ΔΕΗ κ.λ.π.) είναι άμεση η ανάγκη δημιουργίας ενός ανεξάρτητου συμβουλευτικού οργάνου με σύνθεση πολύπλευρη , τόσο από τον κρατικό όσο και από τον ιδιωτικό φορέα, όπως και από την τοπική αυτοδιοίκηση.
Κύριος ρόλος του συμβουλευτικού αυτού οργάνου θα είναι να προτείνει την περιβαλλοντική πολιτικής της χώρας και παράλληλα να συντονίζει και να μεθοδεύει:

1. Την αξιολόγηση προγραμμάτων και έργων που θα απαιτούν «Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων».
2. Τον καθορισμό κριτηρίων και προδιαγραφών για τις Μελέτες.
3. Το Νομικό Καθεστώς που θα διέπει τις φάσεις αναθέσεως , συντάξεως , παρακολουθήσεως , εφαρμογής αλλά και κυρώσεων των «Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων».
4. Την διερεύνηση του ύψους της δαπάνης με προτάσεις για το ποίος θα καλύψει το κόστος μελέτης και εφαρμογής.
5. Τη ρύθμιση του βαθμού συμμετοχής και της γνώμης των πολιτών πάνω στα συγκεκριμένα προγράμματα και έργα.
6. Τη διερεύνηση των επιπτώσεων , τον έλεγχο των εναλλακτικών λύσεων και τον καθορισμό ερευνητικών προτεραιοτήτων προς την περιβαλλοντική κατεύθυνση.
Μόνο με αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί κανείς να πει ότι και στον τόπο μας θα γίνει πραγματικότητα η περιβαλλοντική προστασία και περιβαλλοντική συνείδηση, που έρχεται σαν άμεση κοινωνική , οικονομική αλλά και εθνική απαίτηση της εποχής μας.

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι σχέσεις του ανθρώπου προς το περίγυρο του, δηλαδή το περιβάλλον του, πέρασαν μέσα από διάφορες φάσεις. Από την πρώτη φάση της ανακάλυψης της φύσης, της άμυνας και της περιχάραξης των ορίων δράσης σε σχέση με το περιβάλλον του , ο άνθρωπος πέρασε στην επόμενη φάση ήπιας εκμετάλλευσης. Στο αμέσως επόμενο στάδιο, επιχειρεί ο άνθρωπος τη βίαιη καθυπόταξη και εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, μέχρι τη σύγχρονη εποχή που αρχίζουν να εκδηλώνονται οι έμπρακτες παρενέργειες της αλόγιστης χρήσης και εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος. Στις ημέρες μας, αρχίζουν και αναπτύσσονται πρώτες θέσεις για την επάνοδο στην ήπια εκμετάλλευση και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Το περιβάλλον σήμερα και η προστασία του από τις καταστροφικές επιδράσεις της τεχνολογικής προόδου, της απρογραμμάτιστης οικονομικής ανάπτυξης και του σύγχρονου καταναλωτικού τρόπου ζωής αποτελεί αντικείμενο επιστημονικής επεξεργασίας , τόσο των θετικών επιστημών που μελετούν τη σύσταση, τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των στοιχείων του όσο και των κοινωνικών επιστημών που ασχολούνται ,κυρίως, με τη σχέση του ανθρώπου προς το φυσικό και τεχνητό περιβάλλον, αλλά και της νομικής ρύθμισης μέσω κανόνων δημοσίου δικαίου σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο.
Ταυτόχρονα η προστασία του περιβάλλοντος έχει αναχθεί σε μείζον πολιτικό ζήτημα , συνυφασμένο με τις πολιτικές επιλογές και σε άλλους τομείς όπως η οικονομία, ανάπτυξη και η απασχόληση.
Η ανάγκη αποτελεσματικής αντιμετώπισης των οξύτατων περιβαλλοντικών ζητημάτων προκαλεί έντονο κοινωνικό προβληματισμό , καθώς έχει καταστεί πλέον κοινή συνείδηση η ζωτική ανάγκη για ένα βιώσιμο, ισορροπημένο και καλαίσθητο περιβάλλον.
Η ολοένα αυξανόμενη χρήση και συχνά κατάχρηση των περιβαλλοντικών αγαθών, όπως ο αέρας , η θάλασσα , τα ρέοντα ύδατα , οι ενεργειακοί πόροι, οδήγησε, έστω και με καθυστέρηση, στην οδυνηρή διαπίστωση, ότι τα αγαθά αυτά δεν είναι ούτε ανεξάντλητα ,ούτε απρόσβλητα και ότι δεν είναι επιτρεπτή η αντιμετώπιση τους ως απλών εργαλείων στα χέρια του ανθρώπου, ο οποίος μπορεί να τα χρησιμοποιεί αλόγιστα για την ικανοποίηση των πραγματικών ή πλασματικών αναγκών του. Η συνεχής , άπληστη και απρογραμμάτιστη επέμβαση στο περιβάλλον διαταράσσει την ισορροπία ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και στο ζωτικό τους χώρο , διατάραξη που μπορεί να φτάσει ως πλήρη κατάλυση των αλληλένδετων βιολογικών ισορροπιών.
Η συνολική θεώρηση του περιβαλλοντικού προβλήματος, όχι μόνο στο Λεκανοπέδιο της Αττικής αλλά παγκόσμια, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η απαίτηση σεβασμού προς το περιβάλλον , τόσο αυτοτελώς όσο και ως έκφανση της απαίτησης σεβασμού και προστασίας της ζωής και της αξίας του ανθρώπου, ο οποίος είναι υπεύθυνος αλλά και τελικά αποδέκτης των σημαντικότερων προσβολών του, δεν αποτελεί ένα απλό σύνθημα προσφερόμενο για πολιτική εκμετάλλευση , αλλά προϋπόθεση για την επιβίωση του ανθρώπου και τη διατήρηση της υγείας του, όπως και τη διασφάλιση της αξιοπρέπειας του, απόρροια της οποίας αποτελεί η αξίωση για την ποιότητα ζωής
Ας γίνει λοιπόν σύνθημα όλων ο σεβασμός και η προστασία του περιβάλλοντος.

6.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Κ. Κασσιός ,«Επιπτώσεις στο περιβάλλον από έργα και προγράμματα», Εκδοση ΕΜΠ, Αθήνα 2000
2. Θ. Κουϊμτζής ,Κ. Φυτιάνος, Κ.Σαμαρά, «Χημεία Περιβάλλοντος»,University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1998
3. Μ.Ζ. Σταύρακα, Π.Α. Σίσκος , Το φυσικό αέριο : Το καύσιμο του 21ου αιώνα για την Ελλάδα, Χημικά Χρονικά, (Τόμος 5),147-151 (2001)
4. Π.Α. Σίσκος, Το πρόβλημα του «νέφους» των Αθηνών, Χημικά Χρονικά (Γεν. Εκδ.) 53 (1),4-5,(1991)
5. P.A. Siskos, E.B. Bakeas, I. Lioli, V. Smirnioudi, P. Koutrakis, Chemical Characterization of PM2,5 aerosols in Athens –Greece, Environmental Technology, 22, 687-695,2000
6. Π.Α.Σίσκος, Μ.Ι. Σκούλος, Περιβαλλοντική Χημεία Ι, Τμήμα Χημείας, Έκδοση ΕΚΠΑ, Αθήνα 1992
7. E. B. Bakeas, P.A. Siskos, Photochemical episodes and volatile hydrocarbons in Athens, Greece, Fresenius Envir. Bull.(2002), in press
8. ΤΟ ΒΗΜΑ, «Τα υγρά τοξικά απόβλητα μολύνουν το Λεκανοπέδιο»,11/5/2002
9. Τσόροβα Θ. Δ., «Μελέτη της ρύπανσης του Σαρωνικού κόλπου από χαλκό ,νικέλιο και νικέλιο το έτος 1998», Ερευνητική Εργασία Διπλώματος Ειδίκευσης Χημεία και Τεχνολογία Περιβάλλοντος, ΕΚΠΑ, Αθήνα 2001,σελ.295-296
10. “Η Ελλάδα Οικολογικό και Πολιτιστικό Απόθεμα”, Έκδοση ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα 1995
11. Siskos P.A., Bakeas E.B., Atmospheric Pollution Research in Greece
12. Ε. Οικονόμου, Ε. Τζάνου, Α. Γείτονας, ΜΠΕ ΚΑΙ Αειφόρος Ανάπτυξη –Εξέλιξη του Θεσμού στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη, Πρακτικά 1ου Περιβαλλοντικού Συνεδρίου Μακεδονίας , Μάρτιος 2002
13. Γ.Γούλας, Γ. Αραμπατζής, Δ. Ασημακόπουλος, «Αξιολόγηση Πολιτικών για τις Μεταφορές στην Αθήνα»,Τμήμα Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π., Πρακτικά Ημερίδας: Αυτοκίνηση , Περιβάλλον και Οικονομία, 9/4/2002, Αθήνα
14. ΕΞΠΡΕΣ, «Σε νέες βάσεις μπαίνουν οι σχεδιασμοί διαχείρισης στερεών αποβλήτων», 14/5/2002
15. Χ. Τσιτούρης, Π.Α. Σίσκος, «Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων κατά τη Διάρκεια του Κύκλου Ζωής των Βιομηχανικών Προϊόντων», Χημικά Χρονικά(Γεν. Εκδ.)57 ( Τόμος 6), 142-147, (1995)














1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1
2. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 1
2.1 Πηγές ρυπάνσεως 1
2.2 Ατμοσφαιρική ρύπανση 2
2.2.1 Το πρόβλημα του «νέφους» των Αθηνών 2
2.2.2 Ανεπαρκής φυσικός αερισμός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας 3
2.2.3 Βενζόλιο-Ένας σύγχρονος ρύπος 4
2.3 Προβλήματα από την έλλειψη σωστής διαχείρισης αστικών αποβλήτων 4
2.3.1 Αλλοίωση αστικών υδρορευμάτων-Συσσώρευση αποβλήτων 4
2.3.2 Ελλιπής διαχείριση υγρών τοξικών αποβλήτων 5
2.4 Η κατάσταση του θαλάσσιου μετώπου του Λεκανοπεδίου Αττικής – Σαρωνικός Κόλπος 5
2.5 Αποψίλωση των περιαστικών δασών 5
2.6 Το ακουστικό περιβάλλον στην περιοχή της Πρωτεύουσας 6
2.7 Περιβάλλον και Ολυμπιακοί Αγώνες 6
3. ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΕΡΑ 6
4. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 7
4.1 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης 7
4.2 Στρατηγική και προγράμματα για την ελάττωση και έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Αθήνα 7
4.2.1 Βελτίωση των κυκλοφοριακών συνθηκών 7
4.2.2 Αναγκαιότητα χρήσης εναλλακτικών καυσίμων 8
4.2.3 Μέτρα αντιρρύπανσης για τη Βιομηχανία 9
4.2.4 Προστασία των περιαστικών ορεινών όγκων 9
4.3 Σχεδιασμοί διαχείρισης αποβλήτων 9
4.4 Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ 10
4.4.1 Στόχοι των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων 10
4.4.2 Πορεία των ΜΠΕ στον Ελληνικό Χώρο 10
5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 11
6.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 11

Δεν υπάρχουν σχόλια: