Για τον Κηφισό εκ των υστέρων\

Για τον Κηφισό εκ των υστέρων\
O Πειραιάς κάποτε ήταν νησί. Γράφει ο Στράβων στα \Γεωγραφικά\ του, "τον τε Πειραιά νησιάζοντα πρότερον και πέραν της ακτής κείμενον...". Η ενδιάμεση θάλασσα που τον χώριζε από το Φάληρο και τα Καμίνια, επιχωματώθηκε με τους αιώνες, από τις προσχώσεις των χειμάρρων της Αττικής. Τον καιρό της κλασικής αρχαιότητας, το Φάληρο ήταν έλος. Το τεχνικό έργο των Μακρών Τειχών, του κτιστού υπερυψωμένου και οχυρού διαδρόμου που συνέδεσε το Επίνειο με το Άστυ, δεν είχε να κάνει μόνο με τις πολιορκίες αλλά και με τη δυνατότητα κυκλοφορίας στον πλημμυρισμένο κάμπο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Όταν οι προπαππούδες μας, τον 19ο αιώνα, αποφάσισαν να κατοικήσουν τον τόπο, οι προσχώσεις δεν έφθαναν σε τέτοιο ύψος ώστε να μην πλημμυρίζουν και σε πολλά σημεία τα έλη ήσαν μόνιμα. Το ένα βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του λιμανιού του Πειραιά και το άλλο στις Τζιτζιφιές και στο Νέο Φάληρο. Οι δύο πόλεις, η Αθήνα και ο Πειραιάς, στην αρχή, σχεδιάστηκαν να κατασκευασθούν στις εξάρσεις του Λεκανοπεδίου. Αργότερα απλώθηκαν, περισφίγγοντας τα ποτάμια και τις εκβολές τους. Στον Πειραιά το πρώτο οθωνικό πολεοδομικό σχέδιο, προέβλεπε την κάλυψη του έλους, στο λιμάνι. Περιέργως πως, εντέλει αποφασίστηκε να εκβαθυνθεί και να αποδοθεί στη λιμενική λεκάνη. Το αποτέλεσμα ήταν σωτήριο, γιατί εκτόνωσε τις πλημμύρες του δυτικού τουλάχιστον "αλίπεδου". Δεν συνέβη το ίδιο με το έλος του Φαλήρου. Εκεί η πόλη παγιδεύτηκε στο επίπεδο της θάλασσας. [...]
Αντίθετα απ' ό,τι συνήθως ακούγεται ή γράφεται το κυκλοφοριακό έργο του Κηφισού προγραμματίσθηκε πριν από 65 περίπου χρόνια. Το σχέδιο της μεγάλης λεωφόρου επί του ποταμού ανακοινώθηκε για πρώτη φορά από τη δικτατορία Μεταξά τον Ιανουάριο του 1937. Αυτό υλοποιείται στις μέρες μας. Από τότε άρχισε να γενικεύεται και στην Αθήνα η ιδέα της κάλυψης των ρεμάτων για κυκλοφοριακούς λόγους, η οποία άρχισε να εφαρμόζεται από την περίοδο της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης και μέχρι σήμερα ασταμάτητα. Πρώτο θύμα ο Ιλισός μπροστά στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Ακολούθησαν όλα σχεδόν τα ρέματα του Λεκανοπεδίου, τα οποία απέκτησαν κτιστές κοίτες και καλύφθηκαν από δρόμους. Η κατασκευή ενός δρόμου επάνω σε ένα ρέμα είναι πιο εύκολη και πιο οικονομική. Δεν απαιτούνται κατεδαφίσεις και απαλλοτριώσεις. Η εύκολη κυκλοφορία του ΙΧ, εις βάρος των υπολοίπων στοιχείων της πόλης εξάλλου, αποτέλεσε συστατικό στοιχείο της "αναπτυξιακής" διάστασης των δημοσίων έργων μετά τον πόλεμο.
Και έτσι φθάσαμε, εδώ. Κάτω από τη Μιχαλακοπούλου, την Καλλιρρόης, την Αρδηττού, την Χαμοστέρνας, τη Ζωοδόχου Πηγής και την Βασιλέως Ηρακλείου στα Εξάρχεια, την Ούλαφ Πάλμε στου Ζωγράφου, τη Φαλήρου στον Πειραιά, τρέχουν οι παραπόταμοι του Κηφισού και του Ιλισού. Από πάνω τους τα αυτοκίνητα. Η κάλυψη των ξεροπόταμων και το μπάζωμα των ελών αποτελούσε κοινό τόπο μέχρι προχθές. Η κατασκευή λεωφόρων επίσης. Αντίλογο σε αυτή την πρακτική δεν θα βρούμε, παρά μόνο από λίγους σε επιστημονικά περιοδικά. Η Αριστερά, τα συνοικιακά κινήματα, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις, μέχρι τουλάχιστον της δεκαετία του $90 ζητούσαν δρόμους και αντιπλημμυρικά έργα. Για την υπόθεση του Κηφισού, επί χρόνια οι αντιδράσεις αναφέρονταν στα τεχνικά χαρακτηριστικά του έργου και όχι στην ίδια τη φιλοσοφία του.
Μόλις τους τελευταίους μήνες, άρχισε να συνειδητοποιείται ότι η κάλυψη του Κηφισού είναι λάθος. Η έξοδος της Εθνικής Οδού στο Φάληρο είναι επίσης λάθος. Το τεράστιο αυτό έργο αλλάζει το τοπίο του Λεκανοπεδίου και σε 30-50 χρόνια θα πρέπει να αντικατασταθεί από άλλο. Η επ' άπειρον μεγέθυνση των τεχνικών στοιχείων είναι καταστροφική, συναντά τα φυσικά όρια. Αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε, ότι όταν παραβιάζονται τα όρια αυτά, οι περιβαλλοντικές κρίσεις που προκύπτουν είναι ασύλληπτες και καμία τεχνολογία δεν μπορεί να τις αντιμετωπίσει. Με τον Κηφισό παραβιάστηκε ένα τέτοιο όριο. Το πρόβλημα λοιπόν, δεν είναι τα απίστευτα τεχνικά λάθη στη διευθέτηση της κοίτης, αλλά η ίδια η κάλυψη και η λεωφόρος
Νίκος Μπελαβίλας, |Η Εποχή|,3.11.2002