γιατί ο Κηφισός είναι πραγματικά ο Ποταμός της Αθήνας !

Σήμερα ο Κηφισός μπαζώνεται, συμπιέζεται, γίνεται χώρος ρίψης βιομηχανικών αποβλήτων και αστικών λυμάτων, περιφράζεται, αφήνεται στο έλεος της ανεξέλεγκτης αστικής ανάπτυξης, χαρακτηρίζεται από την Ελληνική πολιτεία “χείμαρρος”  ή ακόμα και “υπόνομος”!

 Στην αρχαιότητα τον λάτρευαν σαν θεό. Στην τουρκοκρατία, οι περιηγητές εξήραν το φυσικό του κάλλος, ενώ από τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι τη δεκαετία του ’60 ήταν για τους Αθηναίους τόπος διακοπών και ψυχαγωγίας.
Ακολουθούν μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ιστορικές σημειώσεις για τον Κηφισό που ετοίμασε για το BGS η ερευνήτρια στην Ακαδημία Αθηνών Δρ. Αλεξάνδρα Ροζοκόκη.  Εδώ βλέπουμε γιατί ο Κηφισός είναι πραγματικά ο  Ποταμός της Αθήνας !
_________________________________________________________________________________________________________
Κηφισός, ο κυριότερος ποταμός του Αττικού λεκανοπεδίου, έδινε ζωή στην Αθηναϊκή πεδιάδα και ήταν θεοποιημένος στην αρχαιότητα. Σε παραστάσεις του 5ου αι. π.Χ. εμφανίζεται με κέρατα ταύρου στο κεφάλι. Και ο Ευριπίδης τον αποκαλεί ταυρόμορφο (Ίων στ. 1261 ω ταυρόμορφον όμμα Κηφισού). Αυτό μη μας εκπλήσσει διότι οι αρχαίοι Έλληνες συχνά φαντάζονταν τους ποταμούς με μορφή ταύρου. Ο ταύρος είναι ιδιαίτερα ορμητικό ζώο, κι έτσι ταιριάζει με το ορμητικό ρεύμα ενός ποταμού. Ας μη ξεχνάμε ότι ο ταύρος αποτελούσε ιερό ζώο του Ποσειδώνα που ήταν θεός του υγρού στοιχείου.
Η εγγονή του Κηφισού Πραξιθέα υπήρξε σύζυγος του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα (Απολλόδ. 3.196).

Ο Θησέας, ο κατ’ εξοχήν Αττικός ήρωας,  στον δρόμο από την Τροιζήνα προς την Αθήνα εξόντωσε πολλούς κακοποιούς (Περιφήτης, Σίνις, Προκρούστης, κτλ.). Στις όχθες του Κηφισού τον εξάγνισαν από τους φόνους οι Φυταλίδες που ασχολούνταν ιδιαίτερα με την καλλιέργεια της συκιάς (πολύ σημαντική από εμπορική άποψη για την Αθήνα) και λάτρευαν τον Ποσειδώνα. Οι Φυταλίδες ήταν απόγονοι του Φυτάλου ο οποίος κάποτε είχε φιλοξενήσει τη θεά Δήμητρα όταν έψαχνε να βρει την κόρη της Περσεφόνη, και η θεά από ευγνωμοσύνη του δίδαξε την καλλιέργεια της συκιάς. Ο εξαγνισμός του Θησέα έγινε στον βωμό του μειλίχιου Δία (= πράος, ήπιος) που βρισκόταν στις όχθες του ποταμού (μάλλον εκεί όπου σήμερα το εκκλησάκι του Αγ. Σάββα).  

Επίσης σύμφωνα με τον Παυσανία υπήρχαν αρκετά μνημεία και ναοί στις όχθες του Κηφισού (Αττικά κεφ. 37). π.χ. υπήρχε ένα άγαλμα παιδιού που κόβει τα μαλλιά του και τα προσφέρει στον θεό Κηφισό (πρόκειται για ένα αρχαίο ελληνικό έθιμο: στο Ψ 141 κ.ε. της Ιλιάδας ο πατέρας του Αχιλλέα Πηλέας υπόσχεται να προσφέρει την κόμη του γιου του στον ποταμό Σπερχειό, αν ο Αχιλλέας γυρίσει ζωντανός από την Τροία).

Σε μία από τις γέφυρες του Κηφισού (πάλι κοντά στον Άγ. Σάββα) υποδέχονταν τους μυημένους από την Ελευσίνα (Ελευσίνια μυστήρια) με σκώμματα (δηλ. πειράγματα)· πρόκειται για τους περίφημους «γεφυρισμούς». Τέλος, στην περιοχή του Ρέντη λέγεται ότι ο Κηφισός και ο Ιλισός (τα δύο ονομαστά ποτάμια της Αττικής)  συναντώνταν.

Ο Σοφοκλής στο πρώτο στάσιμο του Οιδίποδος επί Κολωνώι (στ. 685 κ.ε.), όπου συνθέτει έναν θαυμάσιο λυρικό έπαινο της Αττικής, δεν παραλείπει να τονίσει την ευλογία που προσφέρει ο Κηφισός με τα καθάρια νερά του στην Αθηναϊκή πεδιάδα: «οι ροές του Κηφισού / ακοίμητες ποτέ δεν λιγοστεύουν, / μόνο ακατάπαυστα κυλούν / κι εκείνος κάθε μέρα / με το γάργαρο νερό του / ποτίζει τα χωράφια, / γρήγορα να καρπίσουν / στη γη μας την πλατιά.»
Εδώ ο Κηφισός χαρακτηρίζεται ως ωκυτόκος, δηλ. ως ένα ποτάμι με ζωογόνα  δύναμη, που γονιμοποιεί και προσφέρει γρήγορη αύξηση σε δένδρα και φυτά. Χάρη σ’ αυτόν είναι τα Αθηναϊκά χωράφια καρποφόρα (έγκαρπα).

Στο τρίτο στάσιμο της Μήδειας του Ευριπίδη (στ. 835 κ.ε.) όπου ο χορός υμνεί την Αθήνα και τους κατοίκους της, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον Κηφισό. Εδώ ο ποιητής τον χαρακτηρίζει ιερό (στ. 846) και καλλίροο (στ. 835), δηλ. τα νερά του κυλούν ωραία:«Από τα ωραία νερά του Κηφισού / λένε ότι η Αφροδίτη αντλεί / τις δροσερές και γλυκόπνοες αύρες / και μετά τις στέλνει στα λιβάδια. Η θεά πάντα πλούσια στολίζει / τα μαλλιά της με ευωδιαστά στεφάνια από τριαντάφυλλα.»

Δρ. Αλεξάνδρα ΡοζοκόκηΕρευνήτρια στην Ακαδημία Αθηνών