Η οδός Σταδίου είναι ποτάμι! Φαίνεται απίστευτο; Είναι όμως αληθινό. Μάλιστα στο ύψος του Αρσακείου υπήρχε και μία γέφυρα για να μπορούν οι Αθηναίοι να περνάνε από την μία όχθη στην άλλη. Μία φοβερή καταιγίδα
παρέσυρε στα 1852 την γέφυρα, με αποτέλεσμα να κοπεί η Αθήνα στα δύο.
Βεβαίως, όλ΄ αυτά συνέβαναν πριν το ρέμα κλειστεί με μπάζα για να δημιουργηθεί η σημερινή οδός Σταδίου.
Αλλά το νερό συνεχίζει να κυλάει υπόγεια και σήμερα.
Σε πολλά μεγάλα κτίρια τα νερά του ποταμού της οδού Σταδίου αντλούνται με ειδικά υδραυλικά συστήματα, προκειμένου να μην πλημμυρίσουν τα υπόγειά τους.
Ρέμα Χαλανδρίου
Αλλοι δρόμοι, που παλιότερα, ήταν ποτάμια είναι η Φωκίωνος Νέγρη και η Βουκουρεστίου, η οποία ταυτίζεται με το ρέμα του Λυκαβητού. Το υπέδαφος αυτών των κεντρικών δρόμων της Αθήνας είναι και σημερα πλούσιο σε υπόγεια νερά, τα οποία ο δήμος Αθηναίων σκοπεύει να αξιοποιήσει.
Πλούσια υπόγεια νερά έχουν εντοπιστεί ακόμα σε:
* Οδό Ριζάρη, πίσω από το Πολεμικό Μουσείο.
* Λεωφόρο Συγγρού, από του Στύλους του Ολυμπίου Διός μέχρι το ξενοδοχείο "Ιντερκοντινέταλ".
* Οδούς Ηρώδου Αττικού και Νεοφύτου Βάμβα.
* Σόλωνος και Ηρακλείτου.
* Εθνικό Κήπο, όπου ρέει και η περίφημη πηγή "Μπουμπουνίστρα".
* Λεωφόρο Αλεξάνδρας, όπου τα νερά αναβλύζουν μέσα από τα θεμέλια του κτιρίου του Αρείου Πάγου.
Ομως, εκτός από τα ρέματα, τις πηγές και τα υπόγεια νερά, στο κέντρο της Αθήνας ρέει ένα πραγματικό ποτάμι.
Ο Ηριδανός είναι ένα ποτάμι που επιμένει να διαπερνά υπογείως το κέντρο της Αθήνας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Πηγάζει από τον Λυκαβητό, περνάει κάτω από την πλατεία Συντάγματος (και κάτω από το... υπουργείο Οικονομικών) και ξαναβγαίνει στην επιφάνεια στην οδό Ερμού μέσα στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού.
Ηριδανός (φωτ: Ν. Νικητίδης)
Στην αρχαία Αθήνα, ο Ηριδανός συναντούσε τον περίβολο των τειχών στην περιοχή της σημερινής πλατείας Συντάγματος. Το ότι πηγάζει από τον Λυκαβηττό το γνωρίζουμε από αναφορά του Στράβωνα. Ο Ησίοδος αναφέρεται σ΄ αυτό το αθηναϊκό ποταμάκι στην "Θεογονία" του, γράφοντας ότι ήταν γυιός του Ωκεανού και της Τυθήος.
Ο Ηριδανός καλύφθηκε κατά την ρωμαϊκή εποχή, στο τμήμα του που διαπερνούσε την αρχαία πόλη. Σήμερα έχει μία ορατή κοίτη, μήκους 50 μέτρων, μέσα στον Κεραμεικό, όπου η επιφάνεια του αρχαιολογικού χώρου είναι τρία μέτρα χαμηλότερη από το επίπεδο του εδάφους της σημερινής πόλης. Μετά τον Κεραμεικό το ποτάμι, που διατηρεί κι ένα σπάνιο είδος μικρών ψαριών, χάνεται κάτω από την οδό Πειραιώς και χύνεται στον Κηφισό.
Η Αθήνα στην αρχαιότητα (και σήμερα) περιλάμβανε όλους τους οικισμούς της Αττικής. Γι΄ αυτό και το επίσημο όνομά της ήταν (και είναι) στον πληθυντικό: "αι Αθήναι". Δίπλα σε μία άλλη πηγή των Αθηνών, λοιπόν, διασώζεται η αρχαιότερη πέτρινη γέφυρα της Ευρώπης.
Στην Βραυρώνα, που βρίσκεται ανάμεσα στην Αρτέμιδα (Λούτσα) και στις Πρασιές (Πόρτο - Ράφτη), το νερό μιας πλούσιας πηγής συνεχίζει να αναβλύζει και σήμερα δίπλα στο ιερό της Αρτέμιδας. Το νερό περνάει κάτω από ένα πέτρινο γεφύρι, το οποίο μερικοί υποστηρίζουν ότι είναι το αρχαιότερο. Ομως η πρωτιά αυτή πρέπει να ανήκει σε μυκηναϊκά γεφύρια της Αργολίδας, όπως δείχνουν τα διαθέσιμα στοιχεία.
Ενα άλλο αρχαίο γεφύρι διασώζεται στον Σαρανταπόταμο της Ελευσίνας. Το ποτάμι αυτό (ονομάζεται και "της Γιαννούλας") πηγάζει από τις κορυφές της Πάρνηθας και περνώντας κάτω από την μονή Κλειστών της Φυλής, εκβάλει στον κόλπο της Ελευσίνας. Ο Σαρανταπόταμος έχει πολλές καταβόθρες. Ετσι, το νερό του ξαφνικά χάνεται ψηλά στην Πάρνηθα και εμφανίζεται πάλι στο Θριάσιο Πεδίο. Πολλές φορές η ροή του Σαρανταπόταμου είναι τόσο μεγάλη, ώστε προξενεί καταστροφικές πλημμύρες, σχεδόν κάθε χειμώνα.
Γενικά στο Λεκανοπέδιο Αθηνών υπάρχουν 700 ρέματα! Απ΄αυτά μόνο τα 70 φαίνονται. Ολα τ΄ άλλα έχουν σκεπαστεί και την εποχή που έχουν νερό κυλάνε υπόγεια. Σε έντονες βροχοπτώσεις ξαναγίνονται... ποτάμια και προξενούν καταστροφές, όπως ο Ποδονίφτης στη Νέα Ιωνία.
Ιλισός
Υπόγεια κινείται σήμερα και ο ποταμός Ιλισός, που πηγάζει από τον Υμητό. Η κοίτη του περνάει μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο, όπου υπήρχε και μία γέφυρα, μέχρι πριν λίγες δεκαετίες. Η γέφυρα αυτή ανακατασκευάστηκε το 1896, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι θεατές των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων. (φωτογραφία αριστερά)
Αξίζει να επισημάνουμε το εξής: Παρά την επικάλυψη του Ιλισού, η οποία άρχισε το 1948 και παρά τις σοβαρές επεμβάσεις στις εκβολές του και σ' όλον τον φαληρικό όρμο, το Δέλτα του Ιλισού ξανασχηματίστηκε σ΄ έναν πολύτιμο για την Αθήνα υγροβιότοπο, όπου έχουν εντοπιστεί πάνω από 89 είδη πουλιών, όπως σταχτοτσικνιάδες, σκουφοβουτηχτάρες, κορμοράνοι, μπεκατσινοσκαλίδρες και (όσο κι αν φαίνεται απίστευτο) καστανόλαιμες χήνες.
Ομως το κατ΄ εξοχήν ποτάμι του Λεκανοπεδίου Αθηνών είναι ο Κηφισός, που οι παλιότεροι Αθηναίοι τον ονομάζουν και σκέτα "Ποτάμι".Οι πηγές του Κηφισού βρίσκονται στις βορειοδυτικές πλευρές της Πεντέλης κοντά στην Κηφισιά, στην οποία άλλωστε έδωσε και τ΄ όνομά του. Με το ίδιο όνομα (Κηφισός) υπάρχουν τρία ακόμα ποτάμια στην Ελευσίνα, στην Βοιωτία και στην Φωκίδα.
Από το όνομα της πηγής "Κεφαλάρι" του Κηφισού πήρε τ΄ όνομά της και μία περιοχή της Κηφισιάς. Σήμερα τα νερά του Κεφαλαριού έχουν δεσμευτεί και χρησιμοποιούνται για ύδρευση. Σήμερα, επίσης, οι υπερβολές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του δημοτικισμού αφαίρεσε από τον Κηφισσό ένα "σίγμα". Η πανάρχαια γραφή του είναι με δύο "σίγμα" (Κηφισσός) και αποδεικνύει ότι το όνομα αυτού του αθηναϊκού ποταμού είναι ηλικίας τουλάχιστον... 5.000 ετών!
Κηφισός (φωτ: Ν. Νικητίδης)
Αλλες πηγές του Κηφισού βρίσκονται στο Τατόϊ και στην Βαρυμπόμπη. Το ρέμα της Βαρυμπόμπης, μάλιστα, έχει κι έναν εντυπωσιακό καταρράκτη (φωτογραφία δεξιά). Το ρέμα αυτό ενώνεται με το πανέμορφο ρέμα της Χελιδονούς και μετά τον Χαμόμυλο και τον Κόκκινο Μύλο τα νερά του πέφτουν στην κυρίως κοίτη του Κηφισού. Τα ονόματα αυτά δείχνουν και τα σημεία που παλιότερα λειτουργούσαν νερόμυλοι.
Οι πηγές από την Πεντέλη σχηματίζουν ένα άλλο ποτάμι, που στο Χαλάνδρι ονομάζεται "Ρεματιά" και στη Νέα Ιωνία "Ποδονίφτης". Ενώνεται με την κυρίως κοίτη του Κηφισού στο τέρμα Πατησίων στην περιοχή της Νέας Χαλκηδόνας. Ο Ποδονίφτης είχε προκαλέσει τις τρομερές πλημμύρες του 1995.
Ο Κηφισός έχει όλες τις εποχές νερό. Δυστυχώς οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις που λειτουργούν κατά μήκος της κοίτης του έχουν μετατρέψει την λεκάνη απορροής του σε... χαβούζα.
Αλλά η Αθήνα και γενικά η Αττική έχει και... λίμνες!
Η πιο γνωστή λίμνη του Μαραθώνα είναι τεχνητή. Δημιουργήθηκε για να συγκεντρώνει τα νερά της ανατολικής Πάρνηθας. Το φράγμα κατασκευάσθηκε μεταξύ 1924 -1929 από από την αμερικάνικη εταιρεία "Ούλεν". Η τεχνητή λίμνη εγκαινιάστηκε το 1929 από τον τότε πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. (φωτογραφία δεξιά από το τουριστικό περίπτερο)
Λίμνη Μαραθώνα (φωτ: Ν. Νικητίδης)
Η πραγματική λίμνη του Μαραθώνα βρίσκεται στον Σχοινιά. Τα νερά της αποτελούσαν φυσικό φραγμό για τους Πέρσες στην ιστορική μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. Παλαιότερα την λίμνη στον Σχοινιά τροφοδοτούσαν με νερά τα ρέματα που χύνονταν στην τεχνητή λίμνη Μαραθώνα και οι πηγές που βρίσκονται στο Κάτω Σούλι και οι οποίες σήμερα έχουν δεσμευτεί.
Στην δεκαετία του '60 έγιναν έργα αποξήρανσης για την οργάνωση της διεθνούς συγκέντρωσης προσκόπων ("Τζάμπορι"). Στον χώρο του "τζάμπορι" λειτουργεί σήμερα αεροδρόμιο ενώ άλλα τμήματα της λίμνης και του εκτεταμένου βάλτου της έγιναν εξοχικές κατοικίες από τον οικοδομικό συνεταιρισμό δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων.
Ο υγρότοπος του Σχοινιά, με το περίφημο δάσος κουκουναριάς, έχει μεγάλη οικολογική σημασία και πρέπει να προστατεύεται. Στην εποχή της μετανάστευσης των πουλιών φιλοξενεί πολλά σπάνια περαστικά πουλιά, όπως πάπιες, χήνες και κύκνους. Πρόσφατα ασκήθηκε δίωξη εναντίον του συνεταιρισμού, επειδή επέκτεινε τις οικοδομές του στον υγρότοπο του Σχοινιά.
Μία άλλη λίμνη της Αττικής βρίσκεται κοντά στο Αλεποχώρι, στον παραλιακό δρόμο που πηγαίνει προς Σχίνο, Περαχώρα και Λουτράκι. Είναι η "Χορταρόλιμνη", η οποία για την ακρίβεια είναι λιμνοθάλασσα.
Αλλά ας επανέλθουμε στην περιφέρεια πρωτευούσης. Η πιο γνωστή λίμνη της είναι "του Κουμουνδούρου" και βρίσκεται στον Σκαραμαγκά.
Λίμνη Πάρνηθας (φωτ: Ν. Νικητίδης)
Υπάρχουν όμως και δύο άγνωστες λίμνες. Μετά το Τατόϊ και στο οροπέδιο του Κατσιμιδίου, υπάρχει το δάσος της Αγίας Τριάδας. Εκεί βρίσκονται δύο ανώνυμες λίμνες.
Η πρώτη βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της κορυφής "Μπελέτσι" και σχηματίζεται από τα νερά της πηγής "Ζιπούνι". (φωτογραφία δεξιά)
Η δεύτερη φαίνεται πως σχηματίστηκε από τα αναχώματα ενός δρόμου της "Ιπποκρατείου Πολιτείας", που έκλεισε την κοίτη κάποιου ρέματος. Η λίμνη αυτή, που βρίσκεται πολύ κοντά στο παλιό εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας και στα νοτιοδυτικά της κορυφής "Μπελέτσι", έχει βάθος 5-6 μέτρα και επιφάνεια πάνω από 5.000 τετραγωνικά μέτρα.
Ποτάμια, υπόγεια ρέματα, λίμνες. Η Αθήνα έχει πολλές εκπλήξεις...
Info:
Το άρθρο είναι του Νίκου Νικητίδη και το βρήκαμε στο blog του: nikitidis.blogspot.de. Αξίζει τον κόπο να περιηγηθείτε κι εσείς και να ψάξετε τις πολύ ενδιαφέρουσες ψηφιακές περιοδικές εκδόσεις που προσφέρει δωρεάν, για όλους τους φυσιολάτρες.
Oλες οι φωτογραφίες είναι του Νίκου Νικητίδη εκτός από την πρώτη του ρέματος Χαλανδρίου, την οποία βρήκαμε στο blog: stinplatia.blogspot.de
Το γεφύρι από διαφορετική γωνία λήψης, με το Πανόραμα Θων (που χτίστηκε το 1895 και κατεδαφίστηκε το 1921) στα αριστερά του Αθήνα, 1906
Το Μετς και ο Ιλισός, φωτογραφημένοι από τον λόφο του Αρδηττού, στις αρχές του 20ου αιώνα
